Immanuel Tolstoyevski ve Fularsız Felsefe Kitabı Üzerine İnceleme
Immanuel Tolstoyevski ve Fularsız Felsefe Kitabı Üzerine İnceleme
Giriş
Immanuel Tolstoyevski, takma adıyla çağdaş Türk felsefe yazınına katkı sunan bir yazardır. Epsilon Yayınevi’nden çıkan Safsatalar Ansiklopedisi adlı ilk kitabıyla dikkat çeken Tolstoyevski, “meraklı ama bıkkın okur” kitlesine hitap etmektedir. Yazar ayrıca Balkanlar ve Orta Doğu’nun en popüler pratik felsefe podcast’i Fularsız Entellik’in kurucusudur. Bu podcast, Türkiye’de Spotify’da 2020’den beri en çok dinlenen ilk beş arasında yer almakta, ilginç konular ile eleştirel düşünceyi sade Türkçe ile birleştiren bir formüle sahiptir. Tolstoyevski, akademik jargonu terk edip, “fularsız” bir üslup kullanarak felsefi meseleleri gündelik örneklerle işler: “Batı dillerinden ödünç kavramlar, dipnotlar, akademik tortu yok; yerine bolca ironi, bolca çelişki, ‘bu sorunun net bir cevabı yok ama haydi düşünelim’ hali var”. Fularsız Felsefe de bu yaklaşımı sürdürerek okuyucularla doğrudan ve içten bir diyalog kurmayı hedeflemektedir.
Fularsız Felsefe kitabı, yazarın aynı adlı podcast programından derlenmiş güncel içeriklerden oluşur. Kitabın alt başlığı “Dört Önemli Mesele: Kötülük Problemi, Antinatalizm, Özgür İrade, Simülasyon Teorisi” olarak belirtilmiştir. Arka kapak yazısında bu dört temel sorun şöyle özetlenmiştir: Tarih öncesinden beri süregelen kötülük ve acının anlamı, çocuk yapma tercihi, kanunlar önünde özgür iradenin imkânı ve “gerçekliği” sorgulayan simülasyon benzeri bir evrenin geçerliliği. Tolstoyevski, bu soruların her daim hem kişisel hem geniş ölçekli olmasına dikkat çekerek; mitolojiden nörolojiye, edebiyattan kuantum fiziğine uzanan disiplinler arası referanslarla cevap arar. Kitabın giriş bölümünde yazar, eserin bir mühendis gözüyle “pratik felsefe” denemesi olduğunu, her şeyden anladığını düşünme eğiliminden ötürü açıklama yükümlüsü olduğunu esprili bir dille ifade eder. Bu özellikler, Tolstoyevski’nin Fularsız Felsefe kitabını Türkçe düşünce dünyasında alışılmadık ve ilgi çekici bir yere oturtmaktadır.
Kitabın Yapısı ve İçeriğinin Genel Tanıtımı
Fularsız Felsefe dört ana bölümden oluşur: Kötülük Problemi, Antinatalizm, Özgür İrade ve Simülasyon Teorisi. Her bölüm, yazarın podcast’inde işlediği konuların derlenmiş metinlerinden oluşur. Kitap boyunca Tolstoyevski, felsefi sorunları anlaşılır kılmak için mizahi benzetmelere ve çok çeşitli referanslara başvurur. Örneğin, kötülük problemini anlatırken Epsilon Yayınları tanıtımında da vurgulandığı gibi “İnsanlar hayvanları süpermarkette tanıyor; o ambalajlı tavuklar tavuğun kendisi değil, tavuğun utancı gibi bir şey” gibi gündelik örneklerle yola çıkar. Kötülük problemi bölümünde ise Tolstoyevski “Acı çekiyorum, öyleyse varım” önermesini tartışır; Epikür’den Budizm’e, Schopenhauer’den Lizbon depremine kadar uzanan felsefi ve tarihî arka plan ışığında, Tanrı’nın varlığı ve hem insan hem de hayvan çilesinin anlamını sorgulaR. Aynı bölümde yazar, somut örneklerle tanrının sınavı ve yaşama anlamı gibi metafizik meseleleri işlerken, “Tanrı’nın bize sunduğu sınav, bazen daha biz başlamadan sona eriyor. Doğar doğmaz ölen bir bebeğin hayatının anlamı neydi?” gibi çarpıcı pasajlar kullanır. Bu anlatım, Tolstoyevski’yi sıradan bir “felsefe anlatıcısı”ndan ziyade çok katmanlı ve samimi bir üsluba sahip kılar.
Kitabın Antinatalizm bölümü, varoluşçu bir bakışla “neden hâlâ çocuk yapmayı seçiyoruz?” sorusunu irdeleyen düşünceler içerir. Serbest İrade bölümü, deterministik bir evrende gerçek seçimin mümkün olup olmadığını tartışır. Simülasyon Teorisi bölümü ise “What is the Matrix ulan?” ifadesiyle özetlenen, gerçekliğin doğası ve evrenin bir simülasyon olma ihtimali üzerine yoğunlaşır. Yazar bu kısımlarda Matrix gibi bilimkurgu örneklerini sıkça kullanır; hatta simülasyon teorisini tartışırken “felsefi metinlerden çok bilimkurgudan referans” vermeyi tercih eder. Tolstoyevski, her bölümde okuyucuyla diyalog halinde, “Bu konuda doğru bir cevap bilmiyorum. Ama birlikte kafa patlatabiliriz” diyerek ilerler. Bu açıdan kitap, bilgi satmak yerine sorular açan bir metindir; yazarın samimi üslubu, tartışmaya açık bir yolculuğa davet eder.
Kitap, içeriğini disiplinler arası örneklerle zenginleştirir. Mitolojiden Eyüp peygambere, Eyüp’ten yaban arılarına, bilimsel analizlerden popüler kültüre pek çok alıntı ve atıf içerir. Örneğin simülasyon bölümünde Matrix, kahramanlık problemlerinde Banker Bilo filmi, kötülük problemlerinde Budizm ve nöroloji gibi beklenmedik kaynaklar bir arada kullanılır. Bu çok katmanlı yapı sayesinde Tolstoyevski, felsefi soruları hem gündelik hayata hem de akademik tartışmalara köprüleyerek irdeler. Kitap 193 sayfadır ve bu dört bölümü içeren yoğun bir içerik sunar. Sayfa sayısı itibarıyla da kısa bir metin olmasına rağmen, her bölüm kendi içinde alt başlıklara ve çeşitli mini-deneylere bölünerek dolu dolu bir inceleme imkânı sağlar.
Ana Temalar
Kitapta öne çıkan ana temalar eleştirel düşünce, bilim-felsefe ilişkisi, bilgi kuramı ile toplum-birey analizi olarak özetlenebilir. Tolstoyevski bu temaları işleyişi sırasında şu başlıkları kullanır:
-
Eleştirel Düşünce: Yazar, okurunu geleneksel ve dogmatik yaklaşımlara şüpheyle bakmaya teşvik eder. Üslubu samimi ve sorgulayıcıdır; sık sık “Bu konuda kesin bir cevap bilmiyorum” diyerek tartışmayı açık tutar. Bu dürüst yaklaşımla, “bilgi satmıyor, soru açıyor” bir tutum benimser. Aynı zamanda Safsatalar Ansiklopedisi’ndeki tecrübelerini de yansıtarak, mantık hatalarına ve safsatalara dikkat çeker. Örneğin kitabın genel tanıtımında “ilginç konular + eleştirel düşünce + bildiğin Türkçe” sloganını vurgulaması, eleştirel düşünceyi kolay anlaşılır Türkçeyle birleştirme amacını gösterir. Okuru dogmatizmden uzaklaştırarak, her fikri yeniden sorgulamaya ve tartışmaya çağırır.
-
Bilim ile Felsefe İlişkisi: Tolstoyevski, bilimi ve popüler kültürü felsefe ile harmanlayarak okuyucunun ilgisini çeker. Simülasyon Teorisi bölümünde Matrix gibi bilimkurgu örneklerine başvurması ve “bilimkurgu romanları” referansı yapması, bilimsel paradigmanın felsefi sorularla iç içe olduğunu gösterir. Benzer biçimde, kötülük sorununu nörolojik olgular, antinatalizmi biyolojik ve sosyolojik perspektiflerle ele alır. Arka kapakta da belirtildiği üzere mitolojiden kuantum fiziğine geniş bir yelpazede anekdotlar sunar. Bu yönüyle kitap, bilimsel anlayışı ve felsefi yorumları karşılıklı besleyen bir metindir. Yazar, hem Einstein’dan alıntıya benzer düşünceleri hem de yerli örnekleri (Banker Bilo vb.) birlikte değerlendirerek bilim-felsefe diyalogunu günlük dilde kurgular.
-
Bilgi Kuramı (Epistemoloji): Fularsız Felsefe, bilginin sınırlarını ve niteliğini de sorgular. Gerçekliğin bir simülasyon olup olmadığı sorusu, “gerçekten bilebiliyor muyuz?” kaygısını gündeme getirir. Yine kötülük problemi bağlamında insanın acı algısı ve varoluşu üzerine “acı çekiyorum, öyleyse varım” gibi önermeler üzerinden epistemik sorular sorulur. Okurdan geleneksel inançları pas geçip gözlemlere ve akıl yürütmeye dayanmasını ister. Bilgi satmaktan kaçınan yazar, ondan çok kendi bilmediklerini itiraf ederek eleştirel düşünme ortamı yaratır. Bu bağlamda, Tolstoyevski’nin tarzı Popper’ın eleştirel akılcılığına ve bilimsel yönteme yakındır: O da mutlak doğrulardan ziyade deneysellik ve soruşturmayı önemser. Farklı olarak, Nietzsche’den farklı şekilde dogmatik düşünceye karşı çıkarken, sorgulamayı cehaletten değil meraktan kaynaklandırır. Yani bilgiye ulaşmada psikolojik ve kültürel yanılgıları ihmal etmez.
-
Toplum ve Birey Analizi: Kitapta toplumsal ve bireysel boyutlu analizler de mevcuttur. Antinatalizm konusunu işlerken, “bir toplumsal norm olarak çocuk yapma” olgusunu, bireyin temel sorumluluklarıyla çatıştırır. Özgür irade tartışmasında bireyin kanunlarla sınırlı tahayyülü ele alınırken, okuyucu kadere mi yoksa bireyin seçimlerine mi inanacağı konusunda düşünmeye sevk edilir. Genel olarak Tolstoyevski, bireyin modern dünya ve toplumsal düzen içindeki yerini mercek altına alır. Örneğin simülasyon bölümünde “sahte bir gerçeklikte yaşıyor olabiliriz” savı, bir yandan bireyin algısını bireysel bir sorun olarak kurgularken, öte yandan toplumsal inanç ve kurumların sorgulanmasını ima eder. Bu temayı, yazar çoğu zaman mizahi göndermelerle zenginleştirir. Özetle, toplum-birey ilişkisi Fularsız Felsefe’de varoluşsal sorular çerçevesinde ele alınır; bireyin aklını toplumsal koşullardan ve geleneklerden bağımsız yeniden keşfetmesine vurgu yapılır.
Tolstoyevski’nin Felsefi Yaklaşımı
Tolstoyevski, felsefi yaklaşımında rasyonaliteyi ve sağduyuyu ön plana koyar. Akademik angajmanlardan uzak, daha çok popüler felsefe gelenekleriyle benzerlik gösterir. Yazarı tanımlayan en temel özelliklerden biri alaycı ve “saygısız” (amacı bu olan samimi) anlatımıdır. Bu üslup, sıkı bir pozitivizm savunusundan ziyade akılcı bir tavrı işaret eder: Tartışmaları deneysel bilimsel yolla değil, günlük tecrübeler ve Mantık süzgecinden geçirerek ele alır. Filozof Bertrand Russell’ın öngördüğü gibi, Tolstoyevski de “bilimsel ve mantıksal kavramları” gündelik dille harmanlayarak sunar. Popper’ın açık toplum düşüncesini andıran şekilde, bilgiye güvensiz davranır; dogmatik söylemler yerine hatırlanmış ya da doğrulanmış görüşlerle tartışmayı tercih eder.
Tolstoyevski, pozitivizmin nesnel gerçekliğe dönük tavrını benimser ancak bunu sert bir materyalizmle birleştirmez. Bilimsel bulguları referans alırken toplumsal ve etik boyutları göz ardı etmez. Bu nedenle kimi zaman kendisi herhangi bir akımın radikal savunucusu olmaktan çok, akımları eleştiren bir outsider gibidir. Örneğin postmodernizme veya mutlak hakikati reddeden göreceli düşüncelere mesafeli yaklaşır; mutlak göreliliği eleştiriye açık tutar. Popüler kültür referanslarıyla, Nietzsche’nin bireyci eleştirilerine benzer bir esneklik gösterse de, Nietzsche’nin ahlak sorgusuna kıyasla daha eğlenceli ve alaycı bir dil kullanır. Bilgi kuramına gelince, Tolstoyevski’de Kantçılık izleri yok denecek kadar azdır; kesin bilgi iddiası yerine, bilimden efsaneye uzanan geniş perspektifler arasında akılcı bir yol arar. Bu bağlamda Tolstoyevski, Russell ve Popper’ın eleştirel akılcılığını, Nietzsche’nin klişelere başkaldıran üslubunu ve Akılcı Pozitivizm’in teknolojik ilerlemeye duyduğu güveni kombinleyen bir tavır sergiler. Yani Tolstoyevski’nin yaklaşımı hem rasyonel hem de esprili, hem açıklayıcı hem de kuşkucu bir karakterde olup; dogmatizmin ve mutlakcı felsefi akımların aksine, esnek ve sorgulayıcıdır.
Kitabın Günümüz Düşünce Dünyasına ve Popüler Kültüre Etkileri
Fularsız Felsefe, Türkiye’de felsefenin popülerleşmesine katkı sağlayan bir yapıt olarak öne çıkar. Tolstoyevski, günlük hayattan bilim kurguya, sinemadan mitolojiye uzanan örnekleriyle geniş bir kitleye ulaşır. Kitaptaki referanslar, diziler ya da filmler kadar geleneksel düşünce kaynaklarını da kapsar; bu yönüyle genç kuşakların ilgisini çekecek bir köprü vazifesi görür. Örneğin Matrix, Banker Bilo gibi popüler kültür öğelerinin kullanılması, soyut felsefi kavramların somutlayıcısı olur. Aynı zamanda kitap, sosyal medyada aktif olan entelektüel bir figür olan yazarın, fikirlerini geniş kitlelere ulaştırma gayretinin bir parçasıdır. Yazarın Instagram ve Twitter hesapları üzerinden paylaştığı kısa alıntılar, kitap çıkmadan önce bile geniş kitlelerin dikkatini çekmiştir.
Tolstoyevski’nin yaklaşımı, günümüz düşünce dünyasında “pratik felsefe” geleneğini sürdürmesi bakımından önemlidir. Onun benimsediği tarz, Jostein Gaarder’in Sofie’nin Dünyası gibi romanlarla felsefe öğretimine benzer bir nitelik taşır; ancak Fularsız Felsefe akademik mesafeyi tamamen reddeder. Bu sebeple, kitap akademisyenlerden ziyade entelektüeller ve felsefeye meraklı genel okuyucu tarafından sahiplendiği görülmektedir. KalemKahveKlavye incelemesinde de belirtildiği gibi, bu eser felsefeye “akademik angajmanla değil, entelektüel merakla yaklaşanlara” hitap eder. Dolayısıyla kitap, okurların sorgulayıcı düşünceye teşvik edilmesinde bir araç olmuş; birçok okur kendi sosyal çevresinde bu konuları tartışmaya açmıştır.
Öte yandan, Tolstoyevski’nin Türkçe’ye kazandırdığı terminoloji ve dil de kültürel bir etki yaratır. Zorunlu yabancı terimler yerine “bildiğin Türkçe” kullanımını önermesi, bilim felsefesinin halka daha yakın algılanmasını sağlamıştır. Bu yaklaşımla felsefe kitaplarının genellikle itici bulan akademik tonu tersine çevrilmiş; edebi bir tad, mizahi üslup ve alçakgönüllü ruh birleştirilmiştir. Sonuçta Fularsız Felsefe, popüler kültürün felsefe ile kaynaşmasına örnek oluştururken, akademik dünyaya ise özgün bir eleştiri kanalı açar. Kitabın yayılması, güncel entelektüel tartışmalarda felsefenin daha geniş kesimlere ulaşmasının mümkün olduğunu göstermiştir.
Sonuç
Fularsız Felsefe, içerdiği zengin örneklem ve yazarın özgün üslubu sayesinde Türkçede nadir rastlanan bir “pratik felsefe” denemesidir. Dört ana mesele etrafında örülen yapı, okuru hem Benth ve Schopenhauer’dan Matrix ve Banker Bilo’ya uzanan geniş bir alanda düşünmeye sevk eder. Tolstoyevski’nin bu yaklaşımı, geleneksel felsefede sıkça rastlanmayan sadelik ve samimiyet içerir; öğreticiliği kadar eğlencesiyle de dikkat çeker. Kitabın en önemli katkılarından biri, kesin yargılar vermek yerine bilginin sınırlarını ve karmaşıklığını vurgulaması; dolayısıyla çağdaş entelektüel tartışmalara eleştirel bir bakış açısı katmasıdır.
Tolstoyevski’nin felsefi yaklaşımı ve kitabın temel vurguları, Russell ve Popper’ın öngördüğü eleştirel akılcılığa benzer şekilde, düşünce dünyasında dogmatik inançların sorgulanmasını teşvik eder. Öte yandan, Nietzschevari bir meydan okuma ruhu taşıyan üslubu, geleneksel resmiyeti yıkarak kültürel anlamda dinamizm yaratır. Sonuç olarak Fularsız Felsefe, sadece bir kitap olarak değil, aynı zamanda Türkiye’de felsefeyi popularize eden bir sosyal olgu olarak değerlidir. Gelecekte de bu tür soruların ve tartışmaların önünü açan bir kaynak olarak anılacak; okuru düşünmeye sevk etme amacı, yeni kuşak entelektüel diyaloglara zemin hazırlayacaktır.
Leave a Comment