Kitabın Adı:

Augustinus’ta İnanç ve Akıl 

Yazar             :

Cana Vilken Çoraklı

Çevirmen:

  

Sayfa:

176 

Cilt:

Ciltsiz 

Boyut:

13,5 X 21 

Son Baskı:

30 Ekim, 2025 

İlk Baskı:

30 Ekim, 2025 

Barkod:

9786253893552 

Kapak Tsr.:

Elif Çepikkurt  

Editör:

Ergün Akça  

Kapak Türü:

Karton 

Yayın Dili:

Türkçe 

 

 

Orijinal Dili:

 

Orijinal Adı:

    

Augustinus’ta İnanç ve Akıl Üzerine Derinlemesine Bir İnceleme

Giriş

Augustinus’un felsefi ve teolojik düşüncesinde inanç ile akıl arasındaki ilişki, hem antik düşünce geleneğinde hem de Hristiyan felsefesinde önemli bir yer tutar. Cana Vilken Çoraklı bu çalışmasında Augustinus’un inanç ve akıl konusuna yaklaşımını tarihsel ve felsefi bağlamda inceler. Çoraklı, Augustinus’un eserlerini birincil kaynak olarak kullanarak, “Tanrı’yı bilmek için önce inanmak gerekir mi, yoksa akıl aracılığıyla mı anlamaya çalışmalıyız?” gibi sorulara odaklanır. Çalışmanın temel araştırma soruları şunlardır: (1) Augustinus’un aklın sınırları ve inancın rolüne dair görüşleri nelerdir? (2) O’nun ”anlamak için inan” ilkesi nasıl bir epistemolojik yöntem sunar? (3) İlahi aydınlanma teorisinde Tanrı’nın insan bilgisindeki yeri ne demektir? Araştırmada tarihsel ve kavramsal analiz yöntemi kullanılmış; Augustine’in İtiraflar, Tanrı’nın Şehri, İnanç Üzerine gibi eserleri ile ilgili ikincil literatür (ör. Adămuț 2023) değerlendirilmektedir. Çoraklı’nın çalışması, Augustinus’ta İnanç ve Akıl adlı eserinde bu başlıklar altında derinlemesine tartışılmıştır. Örneğin, Augustinus’un dinsel dönüşümü Cassiciacum’daki inziva ile şekillenmiş, Tanrı, bilgelik ve hakikat arayışına yönelmiştir.

Augustinus’un Felsefi Konumu

Augustinus (Aurelius Augustinus, 354–430) Geç Antikite dönemi Hristiyan filozofu ve Kilise Babasıdır. İlk gençliğinde Platoncu düşünce ile iç içe büyümüş, Neoplatonizmden derinlemesine etkilenmiştir. Özellikle gençlik yıllarında Plotinus ve Porphyrios’un Latince çevirilerini okuyan Augustinus, Platonik idealar kuramını benimsemiş, Tanrı’yı “bir” ve her varlığın kaynağı olarak kavramıştır. Bu Platonik mirasın neticeleri arasında Tanrı’nın aşkın ve maddenin ötesinde olması, değişmeyenin değişebilir olandan üstün tutulması, ruhun maddesizliği ve ölümsüzlüğü gibi temalar öne çıkar. Augustine, bu özellikleriyle Klasik felsefe ile Hristiyanlık arasında köprü kuran bir filozoftur; düşüncesinde felsefe ve teoloji iç içe geçmiştir. Hristiyanlık içindeki yeri ise Kilise Babası olarak son derece önemlidir. İtalyan Afrika’sında Hippo Regius piskoposu olarak görev yapan Augustinus, öğreti ve tartışmalarıyla ortaçağ Hristiyan düşüncesini belirlemiş; özellikle günah, lütuf ve arınma gibi doktrinlerde Kalvenist mezheplere kadar uzanan etkiler yaratmıştır. Kısacası, Augustinus Platoncu metafiziği bir Hristiyan dogmasıyla birleştiren bir düşünür olarak görülür.

İnanç ve Akıl İlişkisi

Augustinus’un ünlü sözü “crede ut intelligas” (Türkçesi: “anlamak için inan”) bu ilişkiyi özetler. O, tarihsel olarak akıldan önce inancın geldiğini savunur: “Anlamak için önce inanmamız gerekir (credo ut intelligam)”. De Ordine adlı eserinde, “Zamanla yetki (otorite) önce gelir, gerçekte ise akıl öndedir” diyerek (Lat. “Tempore auctoritas, re autem ratio prior est”) inancın (otoritenin) önceliğini ifade eder. De Trinitate’de ise “Trinity’nin birleşik ve eşit doğasını anlamak istiyoruz; ama anlamadan önce inanmak mecburiyetindeyiz” sözleriyle, anlayıştan önce inancın gelmesi gerektiğini yine vurgular. Yine John 8:32’ye dair yaptığı bir homilide, “Et cognoscetis veritatem (‘Gerçeği bileceksiniz’) vaadi için İnananların bilgisinden çok, bilmek için inandıklarını” açıklar; yani “İnananlar biliyor; çünkü onlar, gerçeği kavramak için inandılar” şeklinde özetler. Augustine burada aklın yetmediğini, bilginin özü itibariyle bir iman meselesi olduğunu öne sürer. Bu bakış, inancın hakikati aydınlatan önkoşul olduğunu vurgulamaktadır. Çoraklı da bu noktada Augustinus’un “iman-akıl” formülünü, inancın bilgiye açılan bir kapı olarak tarif ettiğini gösterir. Örneğin, Augustinus’un “Tanrı hakkında bir şeyi bilmek, öncelikle ona inanmamızı gerektirir” şeklindeki deyişi, “kutsal yazılar iman ve akıl arasında köprü kurar” anlayışını yansıtır. Özetle, Augustinus’a göre akıl Tanrı’yı kendi başına kavrayamaz; anlamak için Tanrı’nın desteğine güvenir, bu da inanç yoluyla gerçekleşir.

İlahi Aydınlanma Kuramı

Augustinus’un bilgi teorisinde “ilahi aydınlanma” merkezi bir rol oynar. İnsan aklı, gerçek hakikatle karşılaşabilmek için Tanrısal bir ışığa ihtiyaç duyar. İtiraflar’tan bir alıntıda, “Akıl, kendisine dışarıdan bir ışıktan aydınlanmak zorundadır; çünkü akıl hakikatın özü değildir” der. Burada tasvir edildiği gibi, insan zihni kendi başına değişmeyen doğruları göremez; ancak Tanrı’nın ışığı (deus illuminator) sayesinde hakikati kavrar. De Magistro diyaloğunda Augustinus, “Gerçeği konuştuğumda ben değil, sözlerimle aydınlanan kişi öğretilir. Çünkü hakikat, Tanrı’nın bizim içimizde açığa çıkardığı şeylerle görülür” der. Bu sözüyle, insan iletişiminin ötesinde, bilgiyi sağlayanın Tanrı olduğunu belirtir. Başka bir yerde, duyuların değişken doğasına işaret ederek “sürekli değişen bir şey asla kavranamaz” diye yazar; duyu yoluyla mutlak bilgi edilemeyeceğini savunur. Bu sebeple akıl, ruhsal (zihinsel) nesneler alanına yönelir ve burada Tanrı’nın yardımıyla bilgiyi bulur. Epistemolojik sonuç olarak Augustinus’a göre doğru bilgi, Tanrı’nın aklımızdaki suretleri göstermesi sayesinde sağlanır. Bu anlayış, Ortaçağ boyunca büyük yankı bulmuş, akılcı görüşlerden farklı olarak “bilgiye giden yolda Tanrı ilk başta ve sürekli etkin olmalıdır” ilkesini getirmiştir.

Aklın Sınırları ve İnancın Rolü

Augustinus, insan aklının sınırlı ve günahla bozulmuş olduğunu ileri sürer. Orijinal günahtan ötürü insan doğası eğrilmiş, aklı bağımsız bir şekilde Tanrı’yı kavramaya yetersiz kalmıştır. Bu nedenle günah, bilgiye erişimde bir engel oluşturur; akıl ancak Tanrı’nın lütfu ve insanın özgür irade ile işbirliği sayesinde hakikati öğrenebilir. Stanford felsefe ansiklopedisinde belirtildiği gibi, Augustine’ye göre her insan doğası gereği akıl yürütme kapasitesine sahip olsa da, yalnızca “iyi iradeye sahip olanlar (yani Hristiyan inancını benimseyenler)” hakikate erişebilir. Yine bu kaynağa göre, “ahlaki saflık için Tanrı’ya yönelme (inanma) gereklidir; Tanrı ışığına yönelmiş olanlar” gerçek bilgiyi görebilir. Başka bir deyişle, sadece düşüncenin saf hali değil, ahlaki arınma ve iman da bilgi sürecinin önkoşuludur. Augustinus, spekülatif felsefeyi reddederken ne aşırı rasyonalizmi (Filozofların kibri) ne de kör inancı (fidesizm) savunur; aklın akıllaştırılmasına ve metinlere sadakatle yaklaşarak Tanrı’yı anlamaya çalışmayı telkin eder. Sonuçta akıl, imanla tamamlanan bir araçtır. Çoraklı’nın analizinde de bu vurgu mevcuttur: O, Augustinus’un insanın düşmüş doğasının bilgiye doğrudan ulaşmasını engellediğini ve inancın bu çaresiz akılla bilgiyi birleştiren köprü olduğunu vurgular. Özellikle Tanrı’nın Şehri ve İtiraflar gibi eserler incelenerek, aklın sınırları net olarak ortaya konur; aklın tek başına özgür iradeyi tartan ve inancı aşan nihai çözümler sunamayacağına dikkat çekilir.

Cana Vilken Çoraklı’nın Yorumu

Çoraklı’nın Augustinus’ta İnanç ve Akıl adlı eserindeki yorumlarının özgün yanı, inanç ve akıl sorununu hem teolojik hem felsefi açıdan bir arada ele almasıdır. O, Augustinus’un fikirlerini değerlendirirken, hem kilise babasının iman anlayışını hem de antik Platonik geleneği göz önünde tutar. Çoraklı’ya göre Augustine’de “fides quaerens intellectum” (inancın anlayışı arayışı) paradigması hâkimdir; yani inanç, aklın hakikate ulaşmasının ön koşulu olarak anlaşılmalıdır. Böylece Augustinus’un inanç önceliğini vurgulayan yaklaşımını, modern Hristiyan teolojisinde de benzer şekilde vurgulanan bir tutum içinde yorumlar. Bu yorumda, Çoraklı Augustinus’un tutarlılığını koruduğunu ancak aklın dışlayıcılığına itiraz edenleri de dikkate alır. Örneğin, inancı salt irrasyonel bir kabul değil, Tanrı’nın gerçeğini telkin eden bir kavrayış biçimi olarak değerlendirir. Çalışmasında metin delili sunarak Augustinus’un “akıl ve iman birbirini dışlamaz, aksine tamamlar” görüşünü ortaya koyar. Çoraklı ayrıca, Augustinus’un epistemolojisinde ilahi aydınlanma öğretisinin ne denli merkezi olduğunu gösterir; böylece Tanrı’nın bilginin kaynağı olduğu fikrini güncel okurlar için açıklığa kavuşturur. Eleştirel açıdan, Çoraklı çalışma boyunca Augustinus’un literatürdeki eksik yorumlarına dikkat çeker. Örneğin De Truinitate’deki çelişkili ifadeler veya imanın bilgiye etkisi konusundaki farklı metinlerdeki nüanslar tartışılır. Buna göre, Çoraklı günümüz perspektifinden inanç-akıl meselesine modern eleştirilerin de uygulanabileceğini vurgular. Özetle, yazar Augustinus’un metinlerini titizlikle analiz ederek hem klasik yorumu teyit eder, hem de eleştirel bir bakış açısıyla yeni sorular ortaya atar.

Günümüz Felsefesiyle Diyalog

Modern felsefe ve teoloji, inanç ile akıl ilişkisine dair çeşitli yaklaşımlar geliştirmiştir. Aydınlanma sonrası düşüncede rasyonalizm ve seküler bilim anlayışları, bilgi için deney ve aklı öncelikli görürken, dinî inanca kuşkuyla yaklaşabilir. Buna karşılık, günümüz Katolik ve Protestan düşünürleri genellikle inanç ve aklın bütünleştirilebileceğini savunur. Örneğin John Paul II Fides et Ratio’da inanç ile aklın çatışmadığını, birbirini tamamlayan iki yol olduğunu öne sürmüştür. Alvin Plantinga gibi çağdaş filozoflar ise “reform epistemolojisi” kapsamında Tanrı inancının kanıtsız da mantıklı olabileceğini gösterir. Çağdaş tartışmalar ayrıca inançsız aklın etik ve anlam sorularına cevap veremeyeceğini, dolayısıyla inancın rasyonalitesinin tartışılması gerektiğini savunur. Stanford Ansiklopedisi’nde belirtildiği gibi, modern düşünce genellikle inanç ile aklı zıt kutuplar olarak değerlendirirken, Augustine’in programında bu iki unsur ayrılamazdır. Çoraklı bu bağlamda, Augustinus’un akıl-iman uyumunu göstermek için modern fikirleri de değerlendirir. Örneğin fideistlerin aklın tüm etkinliğini reddetmesine katılmaz, ama aklın tek başına yetmeyeceğini de kabul eder. Günümüz analitik felsefesinde tartışılan “akılcı temellendirme” ve “eksik bilgi teolojisi” gibi kavramlar, Augustine’in ışığında ele alındığında yeniden anlam kazanır. Bu nedenle Çoraklı, Augustinus’u çağdaş felsefi akımlarla diyalog içinde değerlendirir; inancın epistemolojik rolünü güncel argümanlarla karşılaştırarak gösterir.

Sonuç

Augustinus’ta inanç ve akılın rolü, hem antik Platonculuk hem de Hristiyanlık mirasıyla şekillenen zengin bir öğreti ortaya koyar. İnancın bilgiyi aydınlatan öncü kuvvet olduğu credo ut intelligam mottosuyla, Tanrı’nın insan bilgisindeki aydınlatıcı rolü olan ilahi aydınlanma kuramıyla ve günahın aklı sınırlandırdığı vurgusuyla Augustine, bilgi felsefesinde eşsiz bir yere sahiptir. Cana Vilken Çoraklı’nın çalışması, bu karmaşık konuyu detaylı bir şekilde ortaya koyarak, Augustinus’un düşüncesini derinlemesine analiz eder ve yorumlar. Çoraklı’nın yorumuna göre, Augustinus’taki inanç-akıl ilişkisi yalnızca teolojik bir mesele değil, insan ruhunun doğruyu arayışına dair felsefi bir yolculuktur. Sonuç olarak bu inceleme, inanç ve akılın Augustinusçagörüşünün felsefi önemini vurgular ve Çoraklı’nın bu alandaki katkılarını gösterir. İnanç ve akıl arasında çelişki değil, diyalog kurmayı öğütleyen Augustine anlayışı, hem Ortaçağ hem de günümüz felsefesinde değerini koruyan zengin bir mirastır.

Kaynakça (APA formatında):

• Adămuț, A. (2023). Some aspects of the fides–ratio relationship in Saint Augustine. META: Research in Hermeneutics, Phenomenology, and Practical Philosophy, 15(2), 453–469.
• Augustine, A. (2009). Confessions (H. Chadwick, Çev.). Oxford University Press.
• Çoraklı, C. V. (2025). Augustinus’ta İnanç ve Akıl. Alfa Yayınları.
• Rist, J. (1994). Augustine: Ancient Thought Baptized. Cambridge University Press.