Türkçesi: Baran Karsak

Türü: Felsefe / Antropoloji / Sosyoloji / Ekoloji

Yayıma Hazırlayan: Arif Yıldız

Son Okuma: Çiğdem Artık

Kapak Tasarımı: Deniz Akkol

Cilt Bilgisi: Ciltsiz

Kâğıt Bilgisi: Kitap Kâğıdı

Basım Tarihi: Mart 2018

Basım Bilgisi: 1. Baskı

Sayfa Sayısı: 328 s.

Kitap Boyutları: 13,5 cm x 19,5 cm

ISBN No: 978-605-5029-72-2

Barkod No: 9786055029722

Brian Morris’in Antropoloji, Ekoloji ve Anarşizm Kitabı Üzerine Derinlemesine Bir Yazısı

Antropoloji, Ekoloji ve Anarşizmin Kesişimi: Teorik ve Pratik Yaklaşımlar

Brian Morris’in Antropoloji, Ekoloji ve Anarşizm adlı eseri, modern dünyayı anlamada oldukça kritik olan üç önemli kavramı bir araya getiren güçlü bir analiz sunar: Antropoloji, ekoloji ve anarşizm. Morris, bu kitabında insanın toplum içindeki yeri, doğayla olan ilişkisi ve bu ilişkiyi şekillendiren toplumsal, ekonomik ve siyasi yapılar hakkında derin bir sorgulama yapar. Kitap, hem akademik düzeyde derinlemesine bir inceleme hem de pratik öneriler sunarak okuyucularına farklı disiplinleri bir araya getirmenin ne kadar güçlü bir düşünsel zemin sunduğunu gösterir.

Bu yazıda, Morris’in eserindeki temel kavramları genişleterek, ekoloji, anarşizm ve antropolojinin nasıl birbiriyle ilişkili olduğunu ve bu üç disiplinin modern toplumları dönüştürmede nasıl bir potansiyel taşıdığını inceleyeceğiz. Ayrıca Morris’in ekolojik anarşizm yaklaşımını, Kropotkin’in karşılıklı yardımlaşma teorisiyle nasıl bağdaştırdığını ve Budizm, sosyal ekoloji gibi konuların anarşist düşünce üzerindeki etkilerini tartışacağız.

1. Antropolojinin Anarşizme Katkısı: Toplumsal Yapılar ve Güç İlişkileri

Brian Morris, antropolojinin, anarşist düşünceye önemli katkılar sunduğunu savunan bir yaklaşıma sahiptir. Antropoloji, insan toplumlarını, kültürlerini ve sosyal yapılarını inceleyen bir bilim dalı olarak, insanlık tarihindeki farklı toplumsal düzenleri anlamamıza yardımcı olur. Morris, bu bağlamda, avcı-toplayıcı toplumları anarşizmin ideolojik temelleri açısından inceler. Bu toplumlar, modern devletlerin ve hiyerarşik yapıların aksine, eşitlikçi ve karşılıklı yardımlaşmaya dayalı bir yaşam tarzını benimsemişlerdir.

Morris’in vurguladığı önemli noktalardan biri, avcı-toplayıcı toplumların merkezsiz, hiyerarşiden yoksun yapılarıdır. Antropologlar, bu tür toplumların binlerce yıl boyunca devlet, otorite ya da baskıcı güçler olmadan sürdürülebilir şekilde var olduklarını göstermiştir. Bu topluluklarda, bireyler arasındaki işbirliği ve karşılıklı yardımlaşma, toplumsal düzenin temelini oluşturur. Morris, bu örnekleri kullanarak, anarşizmin idealize ettiği otoritesiz toplumların tarihsel olarak mümkün ve sürdürülebilir olduğunu öne sürer.

Antropolojinin sunduğu bir diğer katkı ise toplumsal yapılarla güç ilişkilerinin nasıl şekillendiğini anlamamıza yardımcı olmasıdır. Morris, modern toplumlarda merkezi otoritelerin, devletlerin ve kapitalizmin insan doğasına aykırı olduğunu savunur. Antropolojik bulgular, insanın doğasında karşılıklı yardımlaşma ve işbirliği olduğunu, buna karşın modern toplumların bu doğal durumu bozduğunu gösterir. Bu noktada Morris, anarşizmin doğrudan demokrasi ve yerel özyönetim gibi ilkelerle, doğaya ve insan doğasına daha uygun bir toplumsal düzen önerdiğini savunur.

2. Ekoloji ve Anarşizm: Doğayla Uyumu Yeniden İnşa Etmek

Morris’in kitabındaki ikinci büyük tema, ekoloji ve anarşizm arasındaki bağlantıdır. Anarşizm, doğrudan demokrasi ve merkeziyetçiliğin reddi gibi siyasi prensiplerin yanı sıra, çevreye duyarlı bir yaşam tarzını da savunur. Morris, ekolojik anarşizmin, modern kapitalist sistemin neden olduğu çevresel tahribatlara karşı güçlü bir çözüm sunduğunu belirtir. Kapitalist ekonomi modeli, doğanın sınırsızca sömürülmesi ve çevre kaynaklarının kâr amacıyla tüketilmesi üzerine kuruludur. Bu yapı, çevre krizlerine, iklim değişikliğine ve biyolojik çeşitliliğin azalmasına yol açmaktadır.

Anarşizm ise çevresel sorunların kaynağını toplumsal yapıların kendisinde bulur. Morris, anarşizmin çevreye duyarlı bir toplumsal düzeni nasıl inşa edebileceğini tartışırken, Kropotkin’in karşılıklı yardımlaşma teorisine sıkça referans verir. Kropotkin, doğanın rekabet üzerine kurulu bir savaş meydanı olmadığını, aksine işbirliği ve dayanışmanın evrimsel süreçte daha büyük bir rol oynadığını savunur. Morris, bu teoriyi genişleterek, insan toplumlarının da doğayla uyumlu bir şekilde var olabileceğini ve kapitalizmin doğaya zarar veren yapısının ortadan kaldırılmasının çevre krizine çözüm getirebileceğini savunur.

Ekolojik anarşizm, sadece doğayla barışık bir toplum inşa etmeyi değil, aynı zamanda yerel toplulukların özyönetim ilkesiyle doğrudan karar alma süreçlerine katıldığı bir model sunar. Morris, merkezi hükümetlerin ve uluslararası şirketlerin çevre politikalarının genellikle kısa vadeli kâr amaçlı olduğunu, bu nedenle yerel toplulukların çevreyi koruma konusunda daha etkin bir rol oynayacağını savunur. Anarşist bir toplumda, ekolojik kararlar merkezi otoritelere bırakılmadan, doğrudan halkın katılımıyla alınacaktır. Bu, sürdürülebilir bir yaşam biçiminin temelini oluşturur.

3. Kapitalizm ve Doğa: Anarşist Eleştiri

Morris, kitabında kapitalizm eleştirisine de geniş yer verir. Kapitalist sistem, sürekli büyüme, kâr maksimizasyonu ve tüketim üzerine kurulu bir ekonomik modeldir. Morris’e göre, bu model, doğayla insan arasındaki dengeyi bozar ve çevresel tahribata yol açar. Kapitalizm, doğayı sadece bir kaynak olarak görür ve bu kaynakların sınırsız bir şekilde tüketilebileceği varsayımına dayanır. Bu anlayış, doğanın tahrip edilmesine ve çevre krizlerinin derinleşmesine neden olur.

Anarşist düşünce ise bu soruna doğrudan karşı çıkar. Morris, kapitalizmin sadece ekonomik bir sistem olmadığını, aynı zamanda toplumsal ilişkileri de şekillendiren bir yapı olduğunu savunur. Kapitalist sistem, insanlar arasındaki ilişkileri bireycilik, rekabet ve hiyerarşi üzerine kurar. Bu ise toplumsal dayanışmayı ve işbirliğini zayıflatır. Anarşizm, kapitalizmin bu bireyci ve rekabetçi yapısını reddederek, toplumsal dayanışmayı, paylaşımı ve karşılıklı yardımlaşmayı teşvik eder.

Morris’e göre, kapitalizmin ekolojik kriz üzerindeki etkileri yadsınamaz. Kapitalist sistem, enerji kaynaklarının aşırı kullanımı, endüstriyel tarım ve fosil yakıtların tüketimi gibi uygulamalarla doğaya büyük zarar vermektedir. Anarşizm, bu tahribatı durdurmanın yolunun, kapitalist sistemin ortadan kaldırılmasından geçtiğini savunur. Anarşist bir toplumda, üretim ve tüketim, yerel ihtiyaçlar ve ekolojik sürdürülebilirlik ilkelerine göre düzenlenir. Bu, sadece doğanın korunmasını değil, aynı zamanda insan topluluklarının daha adil ve eşitlikçi bir şekilde yaşamasını da sağlar.

4. Kropotkin’in Karşılıklı Yardımlaşma Teorisi: Doğadan Ders Almak

Morris, kitabında Peter Kropotkin’in karşılıklı yardımlaşma teorisine geniş yer ayırır. Kropotkin, Darwin’in doğal seçilim teorisini kabul etmekle birlikte, doğanın sadece rekabet üzerine kurulu olmadığını, işbirliğinin de evrimsel süreçte kritik bir rol oynadığını savunur. Kropotkin, insan toplumlarında olduğu gibi, doğadaki canlılar arasında da işbirliği ve dayanışmanın hayatta kalma mücadelesinde önemli olduğunu belirtir.

Morris, bu teoriyi ekolojik anarşizmle ilişkilendirir. Ona göre, insanlar, doğayla uyum içinde yaşayan ve karşılıklı yardımlaşma üzerine kurulu toplumlar inşa edebilirler. Doğada var olan bu işbirliği örnekleri, insan toplumlarına da uygulanabilir. Morris, modern toplumların, kapitalizmin rekabetçi yapısı nedeniyle bu dayanışma ve yardımlaşma ilkesinden uzaklaştığını savunur. Ancak anarşist bir toplum, bu doğal işbirliği örneklerinden ilham alarak, daha eşitlikçi ve sürdürülebilir bir düzen kurabilir.

Kropotkin’in karşılıklı yardımlaşma teorisi, Morris’in ekolojik anarşizm anlayışının temelini oluşturur. Anarşizm, rekabet yerine dayanışma, bireycilik yerine topluluk dayanışması gibi ilkeleri benimser. Bu, sadece insanlar arasındaki ilişkilerde değil, insanların doğayla olan ilişkilerinde de geçerli olmalıdır. Morris, bu dayanışma ilkesinin, çevre sorunlarının çözümünde anahtar bir rol oynayabileceğini savunur.

5. Budizm ve Anarşizm: Sade Yaşam ve Doğayla Uyum

Morris’in kitabında dikkat çeken bir diğer başlık, Budizm ve anarşizm arasındaki bağlantıdır. Budizm, insanın maddi arzulardan kurtulması, iç huzura kavuşması ve doğayla uyum içinde yaşaması gerektiğini öğütleyen bir felsefedir. Morris, Budizm’in bu yönlerini anarşist düşünceyle ilişkilendirir. Anarşizm, merkezi otoriteyi ve hiyerarşiyi reddeden bir ideoloji olarak, sade ve minimalist bir yaşam tarzını savunur.

Morris, Budizm’in şiddet karşıtlığı ve tüm canlılara duyulan saygı gibi ilkelerinin, anarşizmin ekolojik boyutuyla örtüştüğünü belirtir. Budizm, doğanın bir parçası olarak insanın, doğaya zarar vermeden yaşaması gerektiğini savunur. Bu, anarşizmin ekolojik anlayışıyla paralellik gösterir. Anarşizm de doğanın korunmasını ve insanın çevreyle uyumlu bir yaşam sürmesini amaçlar.

Budizm ve anarşizm arasındaki bu ilişki, Morris’in ekolojik anarşizm düşüncesine önemli bir katkı sağlar. Morris, Budizm’in sade yaşam felsefesini benimseyen bir anarşist toplumun, doğayla uyumlu bir şekilde var olabileceğini savunur. Bu tür bir toplum, tüketim çılgınlığından uzak, maddi olmayan değerlere önem veren ve doğayı koruma bilinciyle hareket eden bireylerden oluşacaktır. Bu anlayış, modern kapitalist toplumların aşırı tüketim ve çevreye zarar verme eğilimlerine güçlü bir alternatif sunar.

6. Sosyal Ekoloji: Murray Bookchin ve Ekolojik Anarşizm

Morris, kitabında Murray Bookchin’in sosyal ekoloji kavramına da geniş yer ayırır. Bookchin, çevre sorunlarının toplumsal hiyerarşi ve tahakküm yapılarından kaynaklandığını savunur. Ona göre, ekolojik sorunların çözümü, bu hiyerarşik yapıların ortadan kaldırılmasından geçer. Bookchin, kapitalizmin sadece ekonomik bir sistem olmadığını, aynı zamanda doğaya ve insanlara hükmetme arzusuna dayalı bir toplumsal yapı olduğunu belirtir.

Morris, Bookchin’in sosyal ekoloji anlayışını anarşist düşünceyle birleştirir. Sosyal ekoloji, doğanın korunmasını ve insanların daha adil, eşitlikçi bir toplumda yaşamasını hedefleyen bir anlayıştır. Morris, bu hedeflere ulaşmanın ancak merkezi otoritelerin ve kapitalist sistemin sona ermesiyle mümkün olacağını savunur. Sosyal ekoloji, yerel toplulukların kendi kendini yönetmesine dayalı bir toplumsal düzeni savunur. Bu düzen, doğayla uyumlu bir yaşamı ve çevrenin korunmasını temel alır.

7. Ekolojik Anarşizm ve Günümüz Dünyası

Brian Morris’in kitabı, ekolojik krizin çözümü için anarşizmin sunduğu önerileri de ele alır. Modern dünyanın karşı karşıya olduğu çevresel krizler, iklim değişikliği, doğal kaynakların tükenmesi ve biyolojik çeşitliliğin azalması gibi sorunlar, Morris’e göre kapitalist sistemin sürdürülemez yapısının bir sonucudur. Morris, anarşizmin bu sorunları çözmek için alternatif bir toplumsal düzen sunduğunu savunur.

Anarşist bir toplum, yerel özyönetim, doğrudan demokrasi ve karşılıklı yardımlaşma ilkelerine dayalı bir yaşam biçimini benimser. Bu, çevre sorunlarının çözümünde anahtar bir rol oynar. Morris, yerel toplulukların çevresel karar alma süreçlerine katılımının, doğanın korunmasında ve sürdürülebilir bir yaşamın inşasında kritik öneme sahip olduğunu savunur.

Ekolojik anarşizm, modern dünyadaki çevre sorunlarına karşı hem teorik hem de pratik bir çözüm sunar. Morris, kapitalizmin yerini alacak bu yeni düzenin, sadece çevreye değil, aynı zamanda insan ilişkilerine ve toplumsal adalete de dayalı bir model olacağını vurgular.

Sonuç: Ekolojik Anarşizm Bir İhtiyaç mı?

Brian Morris’in Antropoloji, Ekoloji ve Anarşizm kitabı, modern dünyanın karşı karşıya olduğu en büyük sorunlardan biri olan çevre krizine karşı güçlü bir çözüm önerisi sunar. Morris, kapitalist sistemin doğaya ve insanlara verdiği zararları eleştirirken, anarşizmin ekolojik sürdürülebilirlik ve toplumsal eşitlik açısından daha uygun bir model olduğunu savunur.

Morris’in ekolojik anarşizmi, sadece bir teorik model değil, aynı zamanda uygulanabilir bir toplumsal düzenin nasıl inşa edileceğine dair pratik öneriler sunar. Yerel toplulukların doğrudan katılımı, doğanın korunması ve insan ilişkilerinde dayanışmanın esas alınması, ekolojik anarşizmin temel ilkeleridir. Bu bağlamda Morris’in eseri, hem çevre sorunlarına hem de toplumsal adaletsizliklere karşı bir manifesto niteliğindedir.

Anarşizmin ekolojik boyutu, günümüzde kapitalist sistemin yol açtığı çevresel sorunlarla mücadelede önemli bir alternatif olarak öne çıkmaktadır. Morris’in düşünceleri, doğayla barışık, adil ve eşitlikçi bir toplumun mümkün olduğunu göstermektedir.