Türkçesi: Saliha Yeniyol

Yayıma hazırlayan: Serkan Seymen

Sayfa düzeni: Semih Büyükkurt

Kapak tasarımı: Kolektif Tasarım

1. Baskı Nisan 2023

ISBN: 978-625-6896-01-7

224 s. / 2. Hamur / Ciltsiz / 13,5 x 19,5

Peter Wohlleben - Doğanın Gizli Ağı: Yaşamın Denge İçindeki İncelikleri Üzerine 

Giriş

Peter Wohlleben’in Doğanın Gizli Ağı: Yaşamın Denge İçindeki İncelikleri (The Secret Network of Nature: The Delicate Balance of All Living Things) adlı eseri, doğanın gizemli ve karmaşık işleyişini ele alarak, ekosistemlerin görünmeyen ama hayati önemdeki bağlarını keşfetmemizi sağlar. Wohlleben, orman ekosistemlerinden başlayarak, doğadaki tüm canlıların nasıl birbiriyle bağlantılı olduğunu ve bu bağlantıların doğanın devamlılığı için nasıl bir denge yarattığını derinlemesine anlatır. Kitap, biyolojik çeşitliliğin korunması, ekolojik dengenin önemi ve insan müdahalesinin doğa üzerindeki etkilerini ele alırken, doğanın ince dengeleri üzerine düşünmeye sevk eder.

Bu yazıda Wohlleben’in kitabını geniş bir perspektifle ele alarak, doğadaki denge, ekolojik ağların karmaşıklığı, türler arasındaki karşılıklı bağımlılık ve insan faaliyetlerinin bu dengeleri nasıl etkilediğini detaylandıracağız. Wohlleben, her şeyin birbiriyle bağlantılı olduğu bir dünya tasvir ederken, ekolojik bilincin artırılması gerektiğine dair güçlü bir mesaj verir.

1. Doğadaki Dengenin İnceliği

Wohlleben, kitabın merkezine doğanın karmaşık ve birbiriyle bağlantılı yapısını yerleştirir. Her canlının, diğerleriyle bir tür etkileşim içinde olduğunu vurgulayan yazar, doğanın her bir parçasının, ekosistemlerin sağlıklı işleyişi için kritik bir öneme sahip olduğunu belirtir. Özellikle ormanlar ve bu ekosistemlerin barındırdığı biyolojik çeşitlilik, doğanın dengesini sağlamada kilit bir rol oynar. Wohlleben, ormanlardaki ağaçların sadece birer bireysel varlık olmadığını, aksine kök sistemleri aracılığıyla birbirleriyle iletişim kurduklarını ve bir nevi "topluluk" oluşturduklarını anlatır.

Orman ekosistemlerindeki bu karmaşık ilişkiler, doğadaki tüm canlılar arasındaki karşılıklı bağımlılığın sadece bir örneğidir. Ağaçlar, toprak mikroorganizmaları, mantarlar ve diğer bitki örtüleriyle işbirliği içinde çalışarak, ekosistemin sağlıklı kalmasını sağlar. Bir ağaç hastalandığında veya zarar gördüğünde, diğer ağaçlar ona "yardım eder" ve kaynaklarını paylaşır. Wohlleben, bu tür etkileşimlerin, doğanın insan müdahalesi olmadan nasıl mükemmel bir uyum içinde işlediğini gösteren çarpıcı örnekler sunduğunu vurgular.

Ancak bu denge, insan müdahalesiyle bozulabilir. Ormanlar kesildiğinde, sadece ağaçlar yok olmaz; ekosistemin bütünü zarar görür. Ağaçların yokluğu, ormanda yaşayan diğer canlıların besin kaynaklarını ve barınma alanlarını da yok eder. Wohlleben, bu tür müdahalelerin uzun vadede ekolojik dengeleri nasıl bozduğunu ve ekosistemlerin bu tür değişikliklere nasıl tepki verdiğini detaylandırır.

2. Ekolojik Ağlar ve Türler Arası Bağlantılar

Wohlleben, ekolojik ağların karmaşıklığını ve bu ağların doğadaki canlıların birbirleriyle nasıl bağlantılı olduğunu keşfetmemiz gerektiğini savunur. Doğadaki her türün, diğer türlerle doğrudan veya dolaylı olarak etkileşim içinde olduğunu ve bu etkileşimlerin doğanın sağlıklı kalmasında kritik bir rol oynadığını belirtir. Bu bağlamda yazar, av-avcı ilişkileri, tozlaşma gibi süreçlerin ekosistemlerin işleyişinde nasıl hayati önem taşıdığını açıklar.

Örneğin, Wohlleben, ormanlardaki yırtıcı hayvanların av popülasyonlarını nasıl dengelediğini anlatır. Avcıların sayısının azalması, otobur hayvanların kontrolsüz şekilde çoğalmasına neden olabilir ve bu durum, bitki örtüsünü tüketerek ekosistemin dengesini bozabilir. Yani, avcılar sadece avlarını öldürerek hayatta kalmaz; aynı zamanda bitki popülasyonlarını da korurlar. Yırtıcı hayvanların ekosistemdeki bu rolü, doğanın nasıl dengede kaldığının önemli bir göstergesidir.

Bir diğer örnek ise tozlaşma sürecidir. Arılar ve diğer tozlaştırıcılar, bitkilerin üremesi için hayati öneme sahiptir. Ancak tozlaştırıcı popülasyonlarındaki azalma, bitkilerin üremesini ve dolayısıyla ekosistemin devamlılığını tehlikeye atabilir. Wohlleben, insan kaynaklı tehditlerin, özellikle tarımda kullanılan pestisitlerin ve habitat kayıplarının, tozlaştırıcı popülasyonları nasıl tehdit ettiğini ve bu durumun gıda üretimi üzerinde bile ciddi sonuçlar doğurabileceğini vurgular. Doğadaki bu tür ilişkiler, ekosistemlerin bir ağ gibi birbirine bağlı olduğunu ve bu ağlardan birinin zarar görmesinin bütün sistemi etkileyebileceğini gösterir.

3. İklim Değişikliği ve Ekosistemlere Etkisi

Wohlleben, doğadaki ekolojik ağların sağlıklı kalabilmesi için iklimin istikrarlı olmasının önemine dikkat çeker. İklim değişikliği, ekosistemlerin doğal döngülerini bozar ve türler arasındaki hassas dengeyi tehdit eder. Wohlleben, iklim değişikliğinin ağaçlardan böceklere, deniz ekosistemlerinden kuş popülasyonlarına kadar birçok tür üzerinde olumsuz etkiler yarattığını anlatır.

Ormanların iklim değişikliğiyle başa çıkma kapasitesi sınırlıdır. İklim değişikliği nedeniyle sıcaklıkların artması ve yağış düzenlerinin değişmesi, ağaçların büyüme hızını ve sağlığını etkiler. Ağaçlar, bu değişikliklere uyum sağlamakta zorlandıkça orman ekosistemleri de zayıflar. Bu, ormanda yaşayan diğer canlılar için de büyük bir tehdit oluşturur. Wohlleben, bu noktada ormanların karbon yutakları olarak iklim değişikliğiyle mücadelede ne kadar önemli olduğunu vurgular; çünkü ormanlar atmosferdeki karbondioksiti emerek küresel ısınmayı yavaşlatma potansiyeline sahiptir. Ancak ormanlar tahrip edildikçe, bu doğal karbon yutakları azalır ve iklim değişikliğinin etkileri daha da şiddetlenir.

Aynı şekilde, deniz ekosistemleri de iklim değişikliğinden etkilenir. Okyanuslardaki ısınma, deniz yaşamını tehdit eder ve mercan resifleri gibi ekosistemlerin çökmesine yol açar. Bu durum, sadece deniz canlılarını değil, deniz kaynaklarına bağımlı olan insan topluluklarını da etkiler. Wohlleben, iklim değişikliğinin küresel bir sorun olduğunu ve bu sorunun çözümünün doğayla daha uyumlu bir yaşam tarzı benimsemekten geçtiğini savunur.

4. İnsan Müdahalesi: Doğanın Dengesini Bozmak

Wohlleben, doğanın denge içindeki karmaşıklığının insan müdahalesiyle nasıl bozulduğunu ele alırken, tarım, ormansızlaşma, kentsel genişleme ve sanayileşmenin ekosistemler üzerindeki etkilerine odaklanır. İnsanlar, doğal kaynakları tüketme konusunda giderek daha agresif hale geldikçe, ekosistemlerin kendilerini yenileme ve sağlıklı kalma kapasitesi azalır.

Tarım, doğrudan ekosistemlerin dengesini bozmanın en belirgin yollarından biridir. Tek ürün tarımı, biyolojik çeşitliliği azaltarak toprak sağlığını ve ekolojik dengeyi bozar. Pestisitler ve kimyasal gübreler, toprak mikroorganizmalarını öldürerek ekosistemin doğal döngülerini kesintiye uğratır. Wohlleben, sürdürülebilir tarım uygulamalarının önemini vurgulayarak, tarımın doğayla uyumlu bir şekilde yapılmasının ekolojik dengelerin korunması açısından kritik olduğunu belirtir.

Ormansızlaşma, başka bir büyük tehdit olarak öne çıkar. Ağaçların büyük ölçekte kesilmesi, sadece biyolojik çeşitliliği yok etmekle kalmaz; aynı zamanda su döngüsünü ve iklimi de etkiler. Ormanlar, yağmur ormanlarından ılıman ormanlara kadar gezegenin su ve karbon döngülerinin ayrılmaz bir parçasıdır. Ormanların yok olması, bu döngülerin bozulmasına ve ekolojik dengenin çökmesine yol açar.

Wohlleben ayrıca, kentsel genişlemenin doğa üzerindeki olumsuz etkilerini de ele alır. Şehirleşme, doğrudan habitat kaybına neden olur ve bu durum, birçok türün neslinin tükenmesine yol açabilir. İnsanlar, doğal alanları betonlaştırarak diğer canlıların yaşam alanlarını yok eder ve bu süreçte ekosistemlerin dengesini bozar. Wohlleben, şehirleşmenin sürdürülebilir ve doğaya saygılı bir şekilde yapılması gerektiğini savunur; yeşil alanların korunması ve biyolojik çeşitliliğin desteklenmesi bu bağlamda kritik önem taşır.

5. Çözümler: Doğayla Uyumlu Yaşamak

Wohlleben, kitabında sadece doğanın dengesini nasıl kaybettiğini değil, bu dengeyi nasıl yeniden kazanabileceğimizi de tartışır. Ekosistemlerin sağlığını geri kazanmak ve doğayla uyumlu bir yaşam tarzı benimsemek, insanlığın geleceği açısından hayati öneme sahiptir. Wohlleben, bu konuda birkaç çözüm önerisi sunar:

• Sürdürülebilir Tarım: Doğayla uyumlu tarım uygulamaları, ekosistemlerin kendilerini yenileyebilmesi ve biyolojik çeşitliliğin korunması açısından önemlidir. Monokültür yerine çoklu ekim, organik tarım ve agroekoloji gibi yöntemler, tarımın doğaya zarar vermeden yapılmasını sağlayabilir.
• Ormansızlaşmanın Önlenmesi: Ormanların korunması, sadece biyolojik çeşitliliği korumakla kalmaz; aynı zamanda iklim değişikliğiyle mücadelede de kritik bir rol oynar. Ağaçlandırma projeleri, sürdürülebilir orman yönetimi ve doğal ormanların korunması, bu konuda atılması gereken adımlardan bazılarıdır.
• İklim Eylemi: İklim değişikliğiyle mücadele etmek, ekosistemlerin sağlığını korumak için şarttır. Karbon emisyonlarını azaltmak, yenilenebilir enerjiye geçiş yapmak ve sürdürülebilir yaşam tarzlarını benimsemek, iklim değişikliğinin ekosistemler üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmaya yardımcı olabilir.
• Doğayla Uyumlu Kentsel Planlama: Şehirleşmenin doğa üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak için yeşil alanların korunması, binaların enerji verimli hale getirilmesi ve biyolojik çeşitliliğin desteklenmesi gereklidir. Şehirler, doğaya zarar vermeden inşa edilebilir ve insanlar, bu alanlarda doğayla uyumlu bir şekilde yaşayabilirler.

Sonuç: Doğanın Gizli Ağı ve Ekolojik Bilinç

Peter Wohlleben’in Doğanın Gizli Ağı, doğanın karmaşıklığını ve her şeyin birbirine nasıl bağlı olduğunu derinlemesine keşfetmemizi sağlar. Wohlleben, doğadaki dengeyi anlamanın, ekolojik bilincin artırılması ve sürdürülebilir yaşam tarzlarının benimsenmesi açısından hayati olduğunu savunur. İnsan faaliyetlerinin doğa üzerindeki etkilerini fark etmek ve bu etkileri azaltmak, gezegenin sağlığı ve geleceği için kritik öneme sahiptir.

Bu blog yazısında, Wohlleben’in eserindeki ana temalar genişletilerek ele alınmıştır. Doğadaki ekolojik ağların karmaşıklığı, türler arasındaki karşılıklı bağımlılık ve insan müdahalesinin bu dengeleri nasıl bozduğu üzerinde durulmuştur. Wohlleben’in kitabı, doğaya olan bakış açımızı değiştirirken, doğayla daha uyumlu bir yaşamın mümkün olduğunu göstermektedir.