Özgün adı: Kindred: Neanderthal Life, Love, Death and Art

İngilizce Aslından Çeviren: Mehmet Doğan

Yayıma Hazırlayan: Çiğdem Şentuğ, Emre Tokcael

Kapak Tasarımı: Kolektif Tasarım

Sayfa Düzeni: Semih Büyükkurt

1. Baskı, Şubat 2024, İstanbul

ISBN: 978-625-6896-16-1

464 s. / 2. Hamur / Ciltsiz / 15 x 21,5

Rebecca Wragg Sykes’ın Neandertal: Soydaşlarımızda Hayat, Sevgi, Ölüm ve Sanat Kitabı Üzerine Derinlemesine Bir Yazısı

Giriş: Neandertallerin Hayatına Yeni Bir Bakış

Rebecca Wragg Sykes’ın Neandertal: Soydaşlarımızda Hayat, Sevgi, Ölüm ve Sanat adlı eseri, Neandertallere dair klasik önyargıları yıkan ve bu eski insan türünü modern bir perspektifle ele alan kapsamlı bir çalışmadır. Sykes, Neandertallerin “ilkel” ve “akılsız” varlıklar olarak görülmesini eleştirirken, onların hayatta kalma mücadelesi, sosyal yapıları, duygusal bağları ve sanatsal yeteneklerine dair yeni kanıtlar sunar. Neandertaller, insanlığın evrimsel geçmişinde basit hayvanlar değil, kültürel ve sosyal olarak gelişmiş bireylerdir. Sykes, bu kitabında Neandertallerin hem bilimsel hem de insani yönlerini keşfederken, onların da bizler gibi karmaşık sosyal ilişkiler geliştirdiğini ve dünyayı anlamaya çalıştıklarını göstermektedir.

Bu yazıda, Neandertal kitabının temel temalarını genişleterek, Neandertallerin yaşam biçimlerine, sosyal yapılarındaki derinliğe, sanat ve sembolizm anlayışlarına, ölüm ritüellerine ve modern insanla olan ilişkilerine dair Rebecca Wragg Sykes’ın sunduğu kapsamlı analizleri ele alacağız.

1. Neandertaller: Kardeşlerimiz mi Rakiplerimiz mi?

Neandertallerin ilk keşfedildiği 19. yüzyıldan itibaren, bu eski insan türü genellikle “vahşi” ve “ilkel” olarak tanımlandı. Sykes, bu algının, modern insan merkezli bir bakış açısının sonucu olduğunu savunur. Ancak son yıllarda yapılan genetik ve arkeolojik çalışmalar, Neandertallerin sanılandan çok daha gelişmiş bir tür olduğunu ortaya koymaktadır. Sykes, Neandertalleri sadece modern insanların akrabası olarak değil, onlarla paralel olarak gelişmiş bağımsız bir insan türü olarak ele alır.

Neandertaller, yaklaşık 400.000 yıl önce Avrupa ve Asya’da yaşamış ve 40.000 yıl önce yok olmuşlardır. Ancak bu yok oluş, tam anlamıyla bir soy tükenişi değildir. Modern insanların DNA’sının %1 ila %4’ü Neandertal genlerinden oluşmaktadır. Bu durum, modern insanlar ile Neandertaller arasında biyolojik ve sosyal etkileşimlerin olduğunu göstermektedir. Sykes, bu genetik izlerin Neandertallerin sadece rakip değil, aynı zamanda “kardeş” türümüz olduğunu ortaya koyduğunu savunur.

Neandertallerle modern insanlar arasında ortaya çıkan bu karmaşık ilişki, yalnızca biyolojik bir birleşme değil, aynı zamanda kültürel bir etkileşimi de içerir. Sykes’a göre, Neandertallerle olan bu ilişki, onların sadece mağaralarda yaşayan ilkel varlıklar olmadığını, aksine sosyal yapıları, kültürel anlayışları ve teknolojik gelişimleri olan bir tür olduklarını gösterir.

2. Neandertallerin Yaşam Biçimi: Zorlu Coğrafyada Hayatta Kalma

Sykes, Neandertallerin yaşadığı çevre koşullarını detaylı bir şekilde analiz ederek, onların zorlu coğrafyalarda nasıl hayatta kaldıklarını açıklar. Avrupa ve Asya’nın soğuk ve sert iklimlerinde yaşayan Neandertaller, büyük ölçüde avcı-toplayıcı bir yaşam sürmüşlerdir. Ancak bu avcılık, sadece fiziksel güç ve dayanıklılık gerektiren bir faaliyet değildir; aynı zamanda strateji, işbirliği ve toplumsal örgütlenme de gerektirir.

Neandertaller, büyük hayvanları avlamak için grup halinde çalışmış ve karmaşık avlanma stratejileri geliştirmişlerdir. Sykes, bu stratejilerin yalnızca fiziksel güçle değil, aynı zamanda planlama, iletişim ve işbirliğiyle mümkün olduğunu vurgular. Ayrıca, Neandertallerin taş alet teknolojisi, onların elleriyle yaptıkları detaylı işçiliği ve teknolojik bilgilerini ortaya koyar. Taş aletlerin üretimi, basit bir beceri değil, uzun yıllar süren bir öğrenme sürecinin sonucudur ve bu da Neandertallerin öğrenme kapasitelerinin yüksek olduğunu gösterir.

Ayrıca, Neandertallerin yalnızca güçlü avcılar değil, aynı zamanda çevrelerine uyum sağlama konusunda yetenekli bireyler oldukları da görülmektedir. Farklı iklim koşullarına adapte olabilmeleri, yerleşim yerlerini mevsimsel olarak değiştirmeleri ve doğada hayatta kalmak için geliştirdikleri yöntemler, Neandertallerin çevrelerini iyi tanıyan ve bu koşullara göre stratejiler geliştiren bireyler olduğunu ortaya koyar.

3. Neandertallerin Sosyal Yaşamı ve Duygusal Bağları

Neandertallerin sosyal yapıları ve toplumsal örgütlenmeleri, onların yalnızca fiziksel varlıklar olmadığını, aynı zamanda sosyal ve duygusal ilişkiler kuran bireyler olduklarını gösterir. Sykes, Neandertallerin sosyal yaşamına dair arkeolojik bulguları kullanarak, onların duygusal bağlar kurabildiğini ve topluluk içinde bir dayanışma anlayışına sahip olduklarını ortaya koyar.

Neandertallerin sosyal yapıları, genellikle küçük gruplar halinde organize olmuştur. Ancak bu küçük grupların birbirleriyle olan bağları, modern insan topluluklarına oldukça benzer. Özellikle yaşlı ya da yaralı bireylere gösterilen bakım, Neandertallerin empati duygusuna sahip olduğunu ve toplumsal sorumluluk geliştirdiklerini göstermektedir. Bu bulgular, Neandertallerin sadece güçlü ve genç bireylerin değil, tüm grup üyelerinin hayatta kalmasını önemseyen bir toplumsal yapıya sahip olduklarını işaret eder.

Örneğin, bazı Neandertal iskeletlerinde, uzun süreli yaralanmalara rağmen bireylerin yaşamlarını sürdürebildiği görülmüştür. Bu, topluluk içindeki diğer bireylerin yaralılara bakım sağladığını ve bu bireylerin grup içinde destek gördüğünü gösterir. Sykes, bu tür bulguların, Neandertallerin sadece biyolojik hayatta kalma değil, aynı zamanda sosyal dayanışma ile ayakta kalma yeteneğine sahip olduğunu vurgular.

Ayrıca Neandertallerin ölülerini gömme pratikleri, onların ölüm karşısındaki tutumlarına ve ritüel anlayışlarına dair önemli ipuçları sunar. Bazı mezarlarda bulunan çiçek kalıntıları, Neandertallerin ölülerini sadece gömmediklerini, aynı zamanda bu süreci sembolik bir anlam yükleyerek gerçekleştirdiklerini gösterir. Bu da onların soyut düşünme yeteneklerine ve sembolizm anlayışlarına dair önemli bir kanıttır.

4. Neandertallerde Sanat ve Sembolizm

Sykes’ın kitabında en dikkat çeken bölümlerden biri, Neandertallerin sanatsal ve sembolik düşünce kapasitelerine dair bulguların incelenmesidir. Uzun yıllar boyunca, Neandertallerin sanat yapma veya sembol kullanma yeteneğinden yoksun olduğu düşünülmüştür. Ancak son yıllarda yapılan arkeolojik keşifler, bu görüşü tamamen değiştirmiştir. Sykes, Neandertallerin de modern insanlar gibi sanat ve sembolizm geliştirdiğini, mağara resimleri ve sembolik objeler yarattığını savunur.

İspanya’da bulunan bazı mağara resimlerinin Neandertaller tarafından yapıldığı düşünülmektedir. Bu resimler, sadece görsel estetiği değil, aynı zamanda sembolik düşünme kapasitesini de ortaya koyar. Neandertallerin mağara duvarlarına çizdikleri resimler, onların dünyayı nasıl algıladıklarını ve bu algıyı nasıl ifade ettiklerini göstermektedir. Sykes’a göre, bu resimler ve sembolik objeler, Neandertallerin soyut düşünme yeteneğine sahip olduğunu ve onların da modern insanlar gibi bir sanat anlayışı geliştirdiğini ortaya koyar.

Ayrıca Neandertallerin takı ve süs eşyası gibi nesneler ürettiklerine dair kanıtlar da bulunmaktadır. Bu nesneler, onların estetik zevklere sahip olduğunu ve sosyal statü, kimlik ya da toplumsal ilişkilere dair semboller geliştirdiğini göstermektedir. Sykes, bu tür bulguların Neandertallerin yalnızca fiziksel hayatta kalma mücadelesi veren varlıklar olmadığını, aynı zamanda sanatı ve sembolizmi hayatlarının bir parçası haline getirdiklerini kanıtladığını savunur.

5. Ölüm Ritüelleri ve Neandertallerin Ruhani Dünyası

Sykes’ın kitabında, Neandertallerin ölümle olan ilişkisi ve ölüm ritüelleri üzerine yapılan analizler, onların dünyayı nasıl anlamlandırdığına dair önemli ipuçları sunar. Neandertallerin ölülerini gömdüklerine dair kanıtlar, onların ölümün ötesinde bir anlam arayışı içinde olduklarını gösterir. Bazı mezarlarda bulunan çiçekler ve taşlarla yapılan düzenlemeler, Neandertallerin ölülerine saygı gösterdiğini ve bu süreci ritüelize ettiklerini ortaya koyar.

Ölüm karşısındaki bu tutum, Neandertallerin soyut düşünme yeteneğine ve sembolik anlayışına dair önemli kanıtlar sunar. Sykes, bu tür bulguların, Neandertallerin yalnızca biyolojik varlıklar olmadığını, aynı zamanda ruhani dünyayı anlamaya çalışan bireyler olduğunu savunur. Ölüm ritüelleri, onların ölümün ötesinde bir anlam arayışı içinde olduklarını ve belki de bir tür inanç sistemine sahip olduklarını gösterir.

Neandertallerin ölümle olan ilişkisi, onların sosyal ve duygusal bağlarının da bir yansımasıdır. Ölülerini gömmek, sadece biyolojik bir süreci tamamlamak değil, aynı zamanda toplumsal bağları güçlendiren ve bir tür sosyal sorumluluk anlamı taşıyan bir eylemdir. Bu da Neandertallerin, toplum içindeki bireyleriyle olan duygusal bağlarının ne kadar derin olduğunu gösterir.

6. Neandertaller ve Modern İnsan: İki Tür Arasındaki Etkileşim

Modern insan ve Neandertaller arasındaki etkileşim, Sykes’ın kitabında geniş bir şekilde ele alınan bir diğer önemli konudur. Son genetik bulgular, modern insanların DNA’sında Neandertal genlerinin bulunduğunu göstermektedir. Bu da iki tür arasında biyolojik bir etkileşim olduğunu ortaya koyar. Ancak bu etkileşim yalnızca biyolojik değil, aynı zamanda kültürel bir etkileşimdir. Sykes, Neandertallerin modern insanlarla bilgi ve teknoloji alışverişinde bulunmuş olabileceğini ve iki tür arasında kültürel bir paylaşım yaşandığını öne sürer.

Bu etkileşim, Neandertallerin modern insanlardan öğrenme kapasitesine sahip olduklarını ve kültürel açıdan gelişmiş bir toplum olduklarını gösterir. Ayrıca, bu etkileşim sayesinde Neandertallerin bazı teknolojik yenilikleri modern insanlardan daha önce geliştirmiş olabileceği de düşünülmektedir. Örneğin, taş alet teknolojisindeki bazı gelişmelerin Neandertaller tarafından keşfedildiği ve daha sonra modern insanlara aktarıldığına dair kanıtlar bulunmaktadır.

Neandertallerin modern insanla olan bu etkileşimi, iki tür arasında düşmanlık değil, işbirliği ve kültürel alışverişin de olabileceğini gösterir. Sykes, bu etkileşimin iki türün birbirine olan etkisini ortaya koyarken, Neandertallerin basit ve ilkel varlıklar değil, kültürel açıdan gelişmiş bireyler olduğunu savunur.

Sonuç: Neandertallerin İnsani Yönleri

Rebecca Wragg Sykes’ın Neandertal: Soydaşlarımızda Hayat, Sevgi, Ölüm ve Sanat adlı eseri, Neandertalleri basit varlıklar olarak görmekten çok, onların insanlık tarihindeki yerini daha derin bir şekilde anlamaya yönelik önemli bir katkı sunmaktadır. Sykes, Neandertallerin sosyal yapıları, duygusal bağları, sanatsal yetenekleri ve ölüm ritüelleri gibi birçok konuda modern insanla benzerlikler taşıdığını ortaya koyarak, onların insani yönlerini gözler önüne serer.

Neandertaller, sadece biyolojik varlıklar değil, aynı zamanda sosyal ilişkiler kuran, sanatı ve sembolizmi hayatlarının bir parçası haline getiren, duygusal bağlar kuran ve ölüm karşısında ritüeller geliştiren bireylerdir. Sykes’ın bu eseri, Neandertallere dair klasik önyargıları yıkarak, onların da tıpkı modern insanlar gibi karmaşık ve gelişmiş bir dünyaya sahip olduklarını ortaya koyar.