Kitabın Adı:

Ölüme Götüren Hastalık

Yazar             :

Søren Kierkegaard     

Çevirmen:

Deniz Soysal  

Sayfa:

284 

Cilt:

Ciltsiz 

Boyut:

13,5 X 21 

Son Baskı:

06 Ocak, 2021 

İlk Baskı:

06 Ocak, 2021 

Barkod:

9786254492211 

Kapak Tsr.:

Adnan Elmasoğlu  

Kapak Türü:

Karton 

Yayın Dili:

Türkçe 

Orijinal Dili:

İngilizce 

Orijinal Adı:

Leibniz  

 

Leibniz’in Felsefesi: Nicholas Jolley’in Perspektifiyle Teolojik ve Metafiziksel İnceleme

Giriş

Gottfried Wilhelm Leibniz (1646–1716), Batı felsefesinin en özgün ve etkili düşünürlerinden biridir. Matematikte diferansiyel hesaplamanın gelişimine katkıda bulunmuş, metafizik alanında monadoloji adı verilen bir sistem geliştirmiş, teolojide ise ilahi adalet ve kötülük problemi gibi temel konuları ele almıştır. Leibniz’in felsefi sistemi, onun bilgi, varlık, Tanrı ve insanın evrendeki yeri gibi konuları bir bütünlük içinde ele almasıyla öne çıkar.

Nicholas Jolley’nin Leibniz adlı eseri, bu büyük düşünürün fikirlerini kapsamlı bir şekilde analiz ederek hem tarihsel hem de sistematik bir değerlendirme sunar. Jolley, Leibniz’in eserlerini kendi dönemindeki entelektüel bağlam içinde incelerken, aynı zamanda onun felsefi sisteminin modern düşünce üzerindeki etkilerini de vurgular. Bu yazıda, Jolley’nin çalışması ışığında Leibniz’in bilgi teorisi, metafiziği, etiği ve teolojisi ele alınacaktır. Ayrıca, Leibniz’in felsefesinin bilime katkıları ve çağdaş düşünceyle bağlantıları tartışılacaktır.

Leibniz’in Bilgi Teorisi: Zorunlu ve Olgusal Hakikatler

Leibniz’in bilgi anlayışı, rasyonalizmin temel ilkelerine dayanır. Ona göre bilgi, iki temel kategoriye ayrılır: zorunlu hakikatler ve olgusal hakikatler. Zorunlu hakikatler, mantıksal ve matematiksel doğrular gibi akıl yoluyla kavranabilir. Örneğin, “Bir üçgenin iç açılarının toplamı 180 derecedir” önermesi, akıl yürütme yoluyla doğruluğu kanıtlanabilen bir zorunlu hakikattir. Bu tür bilgiler, çelişmezlik ilkesi temelinde işler.

Olgusal hakikatler ise, deneyim ve gözlem yoluyla öğrenilir ve yeterli neden ilkesine dayanır. Yeterli neden ilkesi, her olayın bir nedeninin olduğunu ve bu nedenin olayın niçin meydana geldiğini açıkladığını öne sürer. Örneğin, bir taşın düşmesi, yerçekimi yasasıyla açıklanabilir. Jolley, Leibniz’in yeterli neden ilkesine olan vurgusunu, onun sistematik düşünme tarzının bir yansıması olarak değerlendirir. Bu ilke, evrendeki her olayın bir düzen içinde olduğunu ve rastlantısal bir kaosun söz konusu olmadığını ima eder.

Leibniz, bilgi teorisinde rasyonalizm ve deneysel bilginin bir dengesini sunmaya çalışmıştır. Jolley, bu dengeyi, Leibniz’in hem Platoncu bir idealar anlayışına bağlı kalarak evrensel hakikatlere vurgu yapmasını, hem de doğa bilimleriyle ilgilenerek empirik yöntemlere olan saygısını birleştirmesi olarak tanımlar.

Monadoloji: Leibniz’in Metafizik Sistemi

Leibniz’in metafizik düşüncesinin en önemli unsuru, monadoloji adlı kuramdır. Monadlar, evrendeki tüm varlıkların temel yapı taşlarıdır, ancak fiziksel değil metafiziksel bir doğaya sahiptir. Leibniz’e göre monadlar, bölünemez, bağımsız ve temel birimlerdir. Monadlar, bireysel varlıkların özüdür ve her biri kendi içinde bir mikrokozmosu barındırır.

Jolley, Leibniz’in monad anlayışını incelerken, bu fikrin Descartes ve Spinoza’nın sistemlerinden nasıl farklılaştığını vurgular. Leibniz, Spinoza gibi determinist bir sistem sunarken, aynı zamanda monadların bireysel özerkliğini korumasına olanak tanımıştır. Monadlar arasında fiziksel bir etkileşim olmaksızın gerçekleşen uyum, Leibniz’in “önceden kurulmuş uyum” (pre-established harmony) teorisiyle açıklanır. Tanrı, her monadı başlangıçta diğer monadlarla mükemmel bir uyum içinde işlev görecek şekilde yaratmıştır. Jolley, bu metafiziksel sistemin, Leibniz’in evrendeki düzen ve Tanrı’nın mükemmelliği konusundaki inancını yansıttığını belirtir.

Monadoloji, insan bilinci ve Tanrı’nın evrendeki rolü hakkında da önemli bir açıklama sunar. İnsan zihni, bilinç düzeyi en yüksek olan monaddır ve bu nedenle Tanrı’nın varlığını ve evrensel düzeni kavrayabilir. Jolley, Leibniz’in monadolojisinin, Kant’ın epistemolojisine zemin hazırlayan bir düşünce sistemi olduğunu savunur. Monadların bireysel öznel deneyimleri ve evrensel düzenle ilişkisi, Kant’ın saf akıl eleştirisinde tartıştığı konulara ışık tutar.

Teoloji: İlahi Adalet ve Kötülük Problemi

Leibniz’in teolojik düşüncesi, özellikle ilahi adalet (theodicy) ve kötülük problemi etrafında şekillenmiştir. Tanrı’nın mükemmelliği ile dünyadaki kötülüklerin varlığı arasındaki çelişki, Leibniz’in çözmeye çalıştığı temel sorunlardan biridir. Ona göre, Tanrı’nın yarattığı dünya, mümkün olan en iyi dünyadır. Bu, Tanrı’nın iyiliği ve bilgelik ilkeleriyle uyumlu bir şekilde açıklanır.

Leibniz, kötülüğü üç kategoriye ayırır: metafizik kötülük, ahlaki kötülük ve doğal kötülük. Metafizik kötülük, sınırlı bir varlık olmaktan kaynaklanır; bu, Tanrı dışındaki tüm varlıkların eksik olduğu anlamına gelir. Ahlaki kötülük, insanın özgür iradesini kötüye kullanmasıyla ortaya çıkar. Doğal kötülük ise, depremler veya hastalıklar gibi doğal olaylardan kaynaklanır. Jolley, Leibniz’in bu çözümlemesini, onun özgür irade ile Tanrı’nın planı arasındaki uyumu sağlama çabası olarak değerlendirir.

Leibniz, Tanrı’nın dünyayı yaratırken sadece mantıklı bir düzen değil, aynı zamanda etik bir iyilik prensibini de gözettiğini savunur. Jolley, bu argümanın, Aydınlanma dönemindeki teolojik tartışmalar üzerinde derin bir etkisi olduğunu belirtir. Leibniz’in yaklaşımı, Voltaire’in Candide adlı eserinde hicvedilmesine rağmen, modern teolojik ve felsefi düşünceye ilham vermiştir.

Etik: Özgürlük ve Zorunluluk

Leibniz’in etik anlayışı, bireyin rasyonel bir şekilde hareket edebilme kapasitesine dayanır. Ancak bu özgürlük, Tanrı’nın mükemmel planıyla çelişmez. Jolley, Leibniz’in etik sistemini analiz ederken, onun bireyin sorumluluğu ve evrensel düzen arasındaki dengeyi nasıl kurduğunu vurgular.

Leibniz’e göre, insan özgürlüğü, bireyin rasyonel bir şekilde iyi olanı seçme yeteneğinden kaynaklanır. Ancak bu seçimler, Tanrı’nın önceden belirlediği evrensel düzenle uyum içindedir. Jolley, bu yaklaşımı, modern etik teorileriyle karşılaştırarak, Leibniz’in etik sisteminin bireyin eylemlerine verdiği değeri ortaya koyar. Özgür irade ile ilahi zorunluluk arasındaki bu ince denge, Leibniz’in ahlaki felsefesinin temel taşıdır.

Bilim ve Matematikteki Katkılar

Leibniz’in bilimsel ve matematiksel çalışmaları, onun metafizik düşünceleriyle uyumlu bir şekilde geliştirilmiştir. Diferansiyel ve integral hesaplama yöntemlerini geliştiren Leibniz, evrendeki düzeni ve sürekliliği anlama çabasının bir parçası olarak matematiği kullanmıştır. Jolley, Leibniz’in matematiksel keşiflerinin, onun metafizik ve teolojik fikirlerini desteklediğini belirtir. Örneğin, sonsuz küçük değişimlerin incelenmesi, evrensel düzenin sürekliliğini anlamak için bir araçtır.

Leibniz ayrıca, bilgi sistemlerini düzenlemek amacıyla evrensel bir dil geliştirme fikrini savunmuştur. Bu girişim, hem felsefi hem de bilimsel bir amaç taşır; Leibniz, bilginin sistematik bir şekilde düzenlenmesi gerektiğine inanmıştır. Jolley, bu yaklaşımı, modern bilgi teorisiyle ilişkilendirerek Leibniz’in bilimsel düşüncenin gelişimine yaptığı katkıyı vurgular.

Sonuç

Nicholas Jolley’nin Leibniz adlı eseri, Gottfried Wilhelm Leibniz’in felsefesini anlamak için önemli bir kaynaktır. Jolley, Leibniz’in bilgi teorisi, metafiziği, etiği ve teolojisi gibi temel konuları detaylı bir şekilde inceleyerek okuyucuyu bu karmaşık düşünce sistemine derinlemesine bir yolculuğa çıkarır. Leibniz’in monadoloji, yeterli neden ilkesi ve ilahi adalet gibi kavramları, yalnızca kendi dönemindeki entelektüel tartışmalara değil, aynı zamanda modern felsefi düşünceye de ışık tutar.

Leibniz’in fikirleri, bireyin özgürlüğü, evrensel düzenin mantıksal açıklaması ve Tanrı’nın mükemmelliği gibi temel felsefi sorunlar etrafında şekillenmiştir. Jolley’nin çalışması, Leibniz’in bu konulardaki katkılarını hem tarihsel hem de çağdaş bir perspektiften değerlendirmesi açısından büyük bir öneme sahiptir. Leibniz’in felsefesi, insanlık için yalnızca teorik bir rehber değil, aynı zamanda etik ve bilimsel bir yol gösterici olmayı sürdürmektedir.