Yusuf Akçura’nın Tarih-i Siyasi Ders Notları Üzerinden Modern Türk Siyasal Düşüncesinin Gelişimi
Tarih-i Siyasi1926 - 1927 - 1928 Ders Notları
Yusuf Akçura’nın Tarih-i Siyasi Ders Notları Üzerinden Modern Türk Siyasal Düşüncesinin Gelişimi
Yusuf Akçura ve Tarih-i Siyasi Ders Notları Üzerine İnceleme
1. Giriş: Yusuf Akçura’nın düşünce dünyası ve dönemin entelektüel bağlamı
2. Tarih-i Siyasi Derslerinin Yapısı ve Amacı
Akçura’nın Tarih-i Siyasi notları, 1926–1928 yıllarında Ankara Hukuk Mektebi’nde verdiği “Siyasi Tarih” derslerinin yazılı kaydını oluşturur. Bu ders notları, 2016 yılında Ötüken Neşriyat tarafından iki cilt halinde basılmıştır. Eser, Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinden Cumhuriyet’in ilk yıllarına dek siyasi olayları kronolojik ve tematik olarak incelemeyi amaçlar. Yayına hazırlayan Erol Kılınç’ın belirttiği gibi, Akçura notlarında dönemin Avrupa ve Osmanlı tarihi, sanayi devriminden sosyalizmin doğuşuna, Napolyon Savaşları’ndan Doğu Sorunu’na dek çok geniş bir yelpaze kapsar. Derslerin amacı, öğrencileri sadece Osmanlı tarihinden değil, aynı zamanda dünya siyasetinden de haberdar ederek modern devlet ve ulus anlayışını kavratmaktır. Nitekim yayınevinin tanıtımında vurgulandığı üzere, Tarih-i Siyasi hiçbir çağdaş siyasal tarih kitabıyla kıyaslanamayacak ölçüde kapsamlı ve nesnel analizler içerir. Akçura’nın amacı, öğrencilerini yeni Türk devletinin kuruluş felsefesine hazırlamak ve tarihsel süreçlerden dersler çıkarmalarını sağlamaktı. Bu bakımdan ders notları, salt olayların anlatımından öte öğretici çıkarımları da içerecek şekilde yapılandırılmıştır.
3. Akçura’nın Tarih ve Siyaset Anlayışı: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Geçişin Teorik Çerçevesi
Yusuf Akçura’nın tarih yazımına yaklaşımı, çağdaş bilimsel yöntemlere dayanır. Kendisi “tarih tarih içindir” düşüncesine karşı çıkarak tarihten ders alınması gerektiğini savunur. Bu bağlamda Akçura, tarih biliminin soyut gerçekleri öğrenme değil, toplumun faydasını gözeten bilgi ve fikirler üretme aracı olduğunu vurgulamıştır. Tarihi, sosyoloji ile birlikte ele alarak sosyal ve siyasal gelişmelerin dinamiklerini açıklamaya çalışmıştır. Bu nedenle Tarih-i Siyasi ders notlarında Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinden hareketle, toplumlar arası etkileşimler, güç dengeleri ve ideolojik akımlar incelenmiştir. Akçura’ya göre, Osmanlı’dan Türkiye Cumhuriyeti’ne geçiş sürecinde milliyetçilik meselesi merkezi bir önemdedir: Milliyetçilik fikrine tarihsel analizle yaklaşarak Osmanlı’nın çok uluslu yapısının dağılma sürecini öngörmüş, devleti kurtaracak unsurlar arasında Türk milliyetçiliğini öncelikle değerlendirmiştir. Tarih boyunca öğrenilen derslerin, yeni devletin kuruluşunda yol gösterici olması gerektiğini benimseyen Akçura, tarih bilgisini Atatürk’ün de takdirini kazanacak biçimde uygulamıştır. Sonuç olarak, Akçura’nın tarih-siyaset anlayışı, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçişi milliyetçi perspektifle yorumlamakta ve bu süreci geçmişten alınan derslere dayandırmaktadır.
4. Ulusçuluk, İslamcılık ve Osmanlıcılık Tartışmaları Bağlamında Akçura’nın Konumu
Akçura’nın en bilinen görüşlerinden biri, Osmanlıcılık, İslamcılık ve Türkçülük arasındaki tercihlerdir. Ona göre Osmanlı Devleti’nin dağılmasını önlemenin yolu Osmanlıcılık ve İslamcılık değil, Türkçülük yoludur. Üç Tarz-ı Siyaset’te savunduğu bu görüş, dönemin Osmanlıcı ve İslamcı çevrelerinden sert tepki görmüştür. Ankara Hukuk Mektebi ders notlarında da aynı çizgiyi sürdürerek, bir toplumun varoluşsal sorunlarına milli birlik ve kültürel bağ temelinde çözüm bulunabileceğini öne sürmüştür. Örneğin Osmanlı imparatorluğunun son yüzyılında ulusal kimlik arayışı ve bağımsızlık hareketleri üzerinde durarak, çok kültürlü bir imparatorluğun yerine homojen bir ulus-devlet fikrini benimsemiştir. Bu nedenle, Akçura’nın düşünceleri Osmanlıcılık ve İslamcılık çevrelerinde eleştirilmiş; Ali Kemal ve Ahmed Ferid gibi isimler tarafından Üç Tarz-ı Siyaset şiddetle tenkit edilmiştir. Ancak Akçura, bu eleştirilere karşın Türk milliyetçiliğinin gerekliliğini tarihî argümanlarla savunmaya devam etmiştir. Sonuçta Akçura, ulusçuluğu resmi siyasi düşüncenin bir unsuru haline getirirken, İslamcılık ve Osmanlıcılık akımlarına mesafeli bir konum almıştır. Cumhuriyet’in kuruluş döneminde bu milliyetçi yaklaşım, yeni devletin ideolojik temellerini şekillendirmiştir.
5. Avrupa Siyaseti, Uluslararası Sistem ve Realist Tarih Yorumu
Akçura, Tarih-i Siyasi notlarında Osmanlı Tarihi’ni yalnızca sınırları içinde değil, Avrupa ve dünya tarihiyle bağlantılı olarak ele alır. Derslerde Sanayi ve Fransız İhtilalleri’nden başlayarak Liberalizm, Sosyalizm, Milliyetçilik gibi büyük fikir hareketlerini incelemiş; Napolyon Savaşları, Viyana Kongresi, Doğu Sorunu, Yunan bağımsızlık hareketi, İtalyan ve Alman devletlerinin kuruluşu gibi konuları öne çıkarmıştır. Bu kapsamlı içerik, Akçura’nın tarih yorumunun uluslararası sistem ve güç dengeleri üzerine odaklandığını gösterir. Nesnel bir tahlil anlayışıyla Akçura, ulus-devletlerin çıkar çatışmaları ve ideolojik akımların pratik sonuçları üzerinde durmuştur. Örneğin Osmanlı’nın bir “Avrupalı devlet” olarak konumunu ve İngiliz-Fransız rekabetini değerlendirirken, tarihte idealist söylemlerden ziyade realist güç analizlerine ağırlık vermiştir. Bu yaklaşımını yayınevi de vurgulamış; Akçura’nın notlarında hiçbir çağdaş siyasal tarih kitabının ulaşamadığı seviyede kapsamlı ve objektif inceleme yapıldığı belirtilmiştir. Dolayısıyla Tarih-i Siyasi, hem Osmanlı’yı hem de dünya politikasını tarihsel süreçler içinde değerlendirerek, realist bir tarih yorumu sunar.
6. Ders Notlarının Siyasi Düşünce Tarihi Açısından Önemi
Tarih-i Siyasi ders notları, modern Türk siyasal düşüncesinin kuruluş dönemine dair benzersiz birincil kaynak niteliğindedir. Bu notlar, Türkiye’de siyaset tarihini akademik yöntemlerle ele almanın öncülerinden sayılan Akçura’nın, bakış açısını ve bilgilerini doğrudan ortaya koyar. Ötüken Neşriyat’ın değerlendirmesine göre, “bugün üniversitelerde okutulan hiçbir siyâsî tarih kitabı Yusuf Akçura’nınkiyle kıyaslanamaz”, zira bu notlarda Avrupa, Rusya ve Osmanlı Devleti dönemine dair kapsamlı ve objektif analizler bulunmaktadır. Dolayısıyla bu notlar, dönemin düşünce dünyasını anlama açısından son derece değerlidir. Aynı zamanda öğretim materyali olarak da önem taşır; Cağfer Güler’in incelemesine göre, 1920’lerde milletvekili-profesörlerin ders vermesinin istisnai uygulaması kapsamında Akçura’nın tarih dersleri, Ankara Hukuk Fakültesi’nin kurumsallaşmasına katkı sağlamıştır. Ders notları, Akçura’nın diğer eserlerinde de izlenebilen tarih-siyaset anlayışının sınıf ortamına taşınmış hali olarak, hem tarih disiplininin hem de siyaset biliminin gelişimine ışık tutar. Bu yüzden Tarih-i Siyasi, sadece bir ders kitabı olmanın ötesinde, Türkiye’de siyaset tarihi öğretiminin mihenk taşlarından biri olarak kabul edilir.
7. Sonuç: Akçura’nın Modern Türk Siyasal Düşüncesine Katkısı
Sonuç olarak Yusuf Akçura, tarihsel materyalist ve milliyetçi bakış açısı ile Türk siyasal düşüncesinin şekillenmesinde öncü rol oynamıştır. Tarih çalışmalarında soyut gerçeklerden ziyade toplum yararını gözetmiş; bu sayede Cumhuriyet Türkiye’sinin kurucu ideolojilerinden Türk Tarih Tezi’ne giden yolu hazırlamıştır. Atatürk’ün takdirini kazanmış ve 1931’de Türk Tarih Kurumu başkanlığına getirilmiş olması, Akçura’nın tarihsel bilginin Cumhuriyet’in inşasında oynadığı rolü göstermektedir. Akçura’nın tarihî olaylara dair analitik yaklaşımı, milliyetçi ilkeleri ve öğretici ders notları, genç Cumhuriyet’in siyasal ve kültürel yönelimlerini etkilemiştir. Milliyetçiliği bilimsel metotla ele alarak ve Osmanlı’nın çözülüşüne ilişkin gerçekçi değerlendirmeler yaparak, o dönemdeki tartışmalara önemli katkıda bulunmuştur. Böylelikle Tarih-i Siyasi ders notları ve Akçura’nın düşünceleri, modern Türkiye siyasal düşüncesinin temellerinin atılmasına hizmet etmiş, sonraki nesillere miras kalmıştır.
Kaynakça (APA): Baytal, Y. (2024). Yusuf Akçura ve tarihçiliği üzerine bir değerlendirme. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 6(11), 207-220.
Güler, C. (2024). Türk Üniversite Tarihinde Milletvekillerinin Üniversite ve Yüksekokullarda Ders Verme Uygulaması (1925-1941). Türk Cumhuriyeti Tarihi Dergisi, 43(77), 407-426.
Yüce, N. (1989). Akçura, Yusuf (1876-1935). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 2, 228-229.islamansiklopedisi.org.trislamansiklopedisi.org.tr
Akçura, Y. (2021). Tarih-i Siyasi: 1926-1927-1928 Ders Notları (E. Kılınç, Haz.; 3. bs.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Leave a Comment