Kitabın Adı:

Evde Klasik Eğitim 

Yazar             :

Susan Wise Bauer , Jessie Wise

Çevirmen:

Mehmet Moralı  

Sayfa:

662 

Cilt:

Ciltsiz 

Boyut:

16,5 X 23,5 

Son Baskı:

01 Nisan, 2021 

İlk Baskı:

01 Nisan, 2021 

Barkod:

9786254492679 

Kapak Tsr.:

Füsun Turcan Elmasoğlu  

Kapak Türü:

Karton 

 

 

Orijinal Dili:

İngilizce 

Orijinal Adı:

The Well-Trained Mind: A Guide to Classical Education at Home  

Evde Klasik Eğitim Modeli Üzerine Yüksek Lisans Düzeyinde Tez İncelemesi

Evde Klasik Eğitim Modeli: Bauer ve Wise’ın The Well-Trained Mind Kılavuzunda Trivium Yaklaşımı Üzerine Bir İnceleme

Giriş: Klasik eğitim, Batı geleneğinde kökeni antik Yunan’a uzanan, yedi özgür sanatın üç aşaması olan dilbilgisi (gramer), mantık (diyalektik) ve retorik temelinde biçimlenen bir modeldir. Susan Wise Bauer ve Jessie Wise’ın The Well-Trained Mind (Evde Klasik Eğitim) adlı eseri, bu Trivium modelini evde eğitim bağlamında uygulamak üzere ayrıntılı bir rehber sunar. Bu incelemede klasik eğitimin tarihsel arka planı ile Trivium yaklaşımı ele alınacak, Bauer ve Wise’ın önerdiği evde eğitim modeli ilkokul, ortaokul ve lise düzeyleri itibarıyla gelişimsel aşamalar biçiminde analiz edilecektir. Ayrıca sistemin günümüz eğitim yaklaşımlarından farkları, alternatifliği ve eleştirilen yönleri tartışılarak, ihtiyaç duyulursa Charlotte Mason, Maria Montessori ve John Dewey gibi kuramcıların yöntemleriyle karşılaştırılacaktır.

Kuramsal Çerçeve ve Tarihsel Arka Plan

Trivium terimi, Latince “üç yolun birleştiği yer” anlamına gelir ve klasik eğitimin gramer, mantık ve retorik aşamalarını ifade eder. Bu üçlü yapı, Antik Yunan’da Paideia geleneği içinde çocuklara temel kavramları öğretme amacıyla ortaya çıkmış, Karolenj Rönesans’ında “trivium” adıyla anılarak Orta Çağ eğitim sisteminin ayrılmaz parçası olmuştur. Platon’un diyaloglarında da vurgulandığı üzere bu üç ders, klasik eğitimin temel unsurlarıdır. Örneğin Martianus Capella’nın eserlerinde dolaylı olarak yer alsa da, trivium terimi Orta Çağ Avrupa’sında zenginleştirilmiş ve dönem boyunca uygulamada kalmıştır.

Orta Çağ’da trivium (dilbilgisi, mantık, retorik) ve onu tamamlayan quadrivium (aritmetik, geometri, müzik, astronomi) yedi özgür sanatı oluşturuyordu. 18. yüzyıl sonlarına gelindiğinde klasik eğitim tanımı, bu yapının yanı sıra edebiyat, felsefe, sanat ve tarih çalışmalarını da kapsayacak şekilde genişlemiştir. Örneğin XVIII. yüzyılda Batı’da uygulanan klasik eğitim, edebi klasikleri, şiiri, dramayı ve felsefeyi içeren kapsamlı bir müfredatla “liberal sanatlar” anlayışını benimsemiştir.

XX. yüzyılın ortalarından itibaren Dorothy Sayers ve diğer eğitimciler, klasik eğitimi modern bağlama uyarlayarak popülerleştirmiştir. Sayers’ın Lost Tools of Learning (1947) adlı makalesi, ilköğretimi gramer, mantık ve retorik aşamalarına uygun şekilde tanımlamış ve her evrenin çocuğun bilişsel gelişimiyle ilişkili olduğunu belirtmiştir. Sayers’a göre bu üç aşama (en küçük çağlarda “pollyanna”, orta çağlarda “pert”, ergenlikte “poetic” evreleri) çocuğun dilsel, analitik ve ifade yeteneklerine karşılık gelir ve trivium’un ilgili bileşenleriyle eşleştirilir. Bu yaklaşımlar günümüzde liberal sanatlar eğitimine dönüş hareketinin teorik temelini oluşturmakta, öğrenciye bilgi edinme, sorgulama ve iletişim becerileri kazandırmayı hedeflemektedir.

Trivium Yaklaşımı: Klasik modeldeki gramer aşaması, çocuğa dilin mekaniklerini (kelime dağarcığı ve temel dil kurallarını) öğreten ilk basamaktır. Öğrenci bu aşamada duyduğu işittiği olayları tanımlayan kelimeleri ezberleyerek temel kavramlarla tanışır. Ardından mantık aşamasında, düşünmenin ve akıl yürütmenin ilkeleri öğretilir; öğrenci tartışma ve sorgulama yoluyla neden-sonuç ilişkilerini kavrar. Son olarak retorik aşamasında, öğrenci çeşitli konulardaki bilgilerini eleştirel bir yaklaşımla değerlendirip kendi düşüncelerini ikna edici biçimde ifade etmeyi öğrenir. Geleneksel bir klasik eğitimde tarih dersleri, her üç aşamada da tekrar edilerek işlenir: İlk aşamada temel bilgiler öğrenilir, mantık aşamasında bağlamsal ilişkiler sorgulanır, retorik aşamasında ise bu bilgilerin eleştirel tartışması ve sunumu yapılır.

Gelişimsel Aşamalar ve Bauer–Wise Modeli

Bauer ve Wise, Trivium’u aşamalı öğrenme olarak kabul ederek her aşamayı dört yıl şeklinde yapılandırmıştır. The Well-Trained Mind’e göre gramer aşaması 1–4. sınıfları, mantık aşaması 5–8. sınıfları, retorik aşaması ise 9–12. sınıfları kapsar. Bu ayrım, çocuğun bilişsel gelişimi ve ilgi kapasitesi göz önünde bulundurularak önerilmiş olup, her basamak için farklı öğretim stratejileri öngörülmüştür.

İlkokul (Gramer Aşaması)

• Temel Beceriler: İlköğretimin ilk yıllarında okuma, yazma, gramer ve aritmetik gibi temel dil-sayısal becerilerin kazandırılması hedeflenir. Öğrencinin kelime dağarcığı zenginleştirilir; gramer kuralları ve temel yazım-atım becerileri işlenir.
• İçerik Alanlarına Giriş: Aynı dönemde tarih, fen bilimleri, coğrafya, sanat, müzik ve yabancı dillere giriş yapılır. Bu derslerde amaç, derin öğrenme değil aşinalık ve merak uyandırmaktır. Çocuklara örneğin 70 yüzyıllık bir dünya tarihi özeti sunulur, temel kavramlar ve önemli olaylar çerçevesinde hafızaya kazınır. Sanat ve müzik dersleri, öğrencinin estetik duyusunu geliştirmek için tanıtıcı düzeyde işlenir.
• Ezber ve Hazırlık: Bu aşamanın pedagojik mantığı, çocuğa çok sayıda bilgi sunarak gelecekteki aşamalara altyapı hazırlamaktır. Bauer ve Wise’a göre küçük yaştaki öğrenciler çok çeşitli konularla tanışabilir ve bilgileri ezberleyerek bir “büyük resim” oluşturmanın temellerini atabilirler. Bu dönemde ezber, çocuğun başarma özgüvenini desteklemesine rağmen, hatırlamada zorlanan öğrenciler için güçlük yaratabilir. Ancak güncel eğitim yaklaşımlarında geri dönüşüm ve tekrarlı konu anlatımı yoluyla öğrenci bilgilere sürekli maruz bırakılarak bu eksiklik giderilmeye çalışılır.

Ortaokul (Mantık/Araştırma Aşaması)

• Eleştirel Düşünme ve Analiz: 5.–8. sınıfları kapsayan mantık aşamasında, öğrencilerin sorgulama ve muhakeme becerileri geliştirilir. Konular artık ezberden ziyade analize dönük ele alınır; öğrenci olaylar ve kavramlar arasındaki bağlantıları keşfeder. Örneğin tarih ve fen eğitiminde içerikler bir öncekilerin üzerine kurulur ve “neden?” sorularıyla kavramlar arası ilişkiler irdelenir. McFadden’e göre bu dönemde öğrenci “nereden geldiğini” gördüğü bilgilerin sebeplerini anlamaya yönelir, mantık kuralları aktif olarak öğretilir.
• Formel Mantık Eğitimi: Önerilen dört yıllık mantık aşamasında genellikle bir mantık (diyalektik) dersi yer alır. Bu derslerde Aristoteles mantığı ve argüman analizi gibi konular işlenir. Bauer ve Wise’a göre mantık aşaması dört yıl sürmelidir; çünkü ergenlik öncesi dönemde beyin büyük bir gelişim gösterir ve öğrenciler ezberden sıkılıp kavramların arkasındaki prensipleri sorgulama kapasitesine erişir. İki yıllık sınırlı programlar bu geçiş için yeterli zamanı sağlayamaz. Uzun dönemli mantık eğitimi, öğrencinin eleştirel düşünme becerilerini pekiştirmek için “giriş, kurumsal öğrenim ve uygulama” aşamaları için yeterli süre tanır.
• Genel Bakış ve Büyük Resim: Mantık aşamasında öğrencinin “büyük resmi” görmesi önemlidir. Farklı konu ve disiplinlerde öğrenilenler arasındaki ilişkiler kurulmaya çalışılır. Örneğin tarih derslerinde aynı dönemdeki medeniyetler karşılaştırılır; fen derslerinde matematiksel kavramların uygulamaları incelenir. Bu, öğrencinin kavramlar arası bütünleşik bir anlayış geliştirmesini sağlar.

Lise (Retorik Aşaması)

• İfade ve İkna: Liseyi kapsayan retorik aşamasında öğrenci, önceki aşamalarda edindiği bilgileri kullanarak kendi fikirlerini inşa eder ve bunları ikna edici biçimde sunmayı öğrenir. Yazılı ve sözlü anlatım becerileri geliştirilir; kompozisyon, münazara ve sunum teknikleri öğretilir. Amaç, öğrencinin eleştirel düşüncesini özgün bir şekilde ifade edebilmesidir.
• Büyük Eserler Okuma: Retorik aşamasında Batı edebiyatının “Büyük Eserleri” (Great Books) önemli yer tutar. Felsefe, edebiyat, tarih ve bilim tarihinin klasik metinleri okunarak karşılaştırmalı analiz yapılır. Bu dönemde öğrencilerden denemeler, makaleler yazmaları beklenir; çalışmalarında ileri yabancı dil ve mantık yetkinlikleri kullanılır. Bauer ve Wise, Great Books listelerinin kapsamlı olması sebebiyle retorik aşamasının dört yıl sürmesi gerektiğini vurgular. Üç yıl yerine dört yıllık bir program, öğrencilere Platon’dan Eliot’a kadar uzanan uzunca bir dönemi sindirme fırsatı verir.
• Tarih ve Bilgiler Üzerine Derinleşme: Tarih, her aşamada kronolojik olarak tekrarlandığı gibi, bu dönemde daha derinlemesine ele alınır. Örneğin klasik antikite 9. sınıfta, Orta Çağ 10. sınıfta vb. incelenir. Bu yaklaşımla öğrenci, tarihin olgularını yorumlar ve farklı dönemin düşüncelerini kıyaslar. Elde edilen bağımsız düşünce becerileri, üniversite düzeyinde eğitim için sağlam bir temel oluşturur.

Pedagojik Gerekçeler

Bauer ve Wise bu aşama ayrımının gerekçelerini gelişim psikolojisiyle açıklar. Gramer aşamasına ilkokulun başında başlanmasını savunurlar; zira birinci-ikinci sınıf çocuklarının temel okuma-yazma becerileriyle birlikte tarih, fen ve sanat gibi alanlara karşı da merak duyabileceğini gözlemlerler. Erken yaşlardan itibaren çeşitli konu ve kaynaklarla tanışan öğrencinin ilgi alanları genişler ve mantık aşamasına hazır bir altyapı oluşur. Mantık aşamasının dört yıl sürmesi, çocuk beyninde ortaya çıkan büyük değişimi yavaş yavaş yönetmeye olanak tanır. Makalede belirtildiği gibi, bu dönem öğrencinin “ezberden bıktığı ve ilkelerin nedenlerini anlamaya başladığı” dönemdir. Kısa programlar bu geçişi tam olarak destekleyemez. Son olarak retorik aşamasının dört yıl olarak öngörülmesi, öğrencilerin uzun soluklu projeler ve okuma listeleriyle yoğunlaşmasını sağlar. Örneğin büyük düşünürlere ait özgün metinleri ancak dört yılda ezberletmeden, düşünsel olarak içselleştirmek mümkün olmaktadır. Ayrıca Bauer ve Wise’ın önerisi, tarih çalışmalarının kronolojik sırayla (aynı dönemlerdeki farklı kültürlerin eşzamanlı incelenmesi) yapılması gerektiği yönündedir. Bu yöntem, farklı uygarlıkların benzer gelişim basamaklarını birlikte görmek ve coğrafi-olgusal bağlantıları kavramak için etkili bulunmuştur.

Modern Eğitim Sistemi ve Eleştiriler

Klasik eğitim modeli, günümüz eğitim sistemlerinden farklı olarak müfredat odaklı ve bilgi-yoğun bir yaklaşımdır. Örneğin modern okul sistemlerinde İngilizce, matematik, fen gibi ayrık dersler ve toplu standart sınavlar varken, klasik eğitimde disiplinler arası bağlantılar ve liberal sanatlar ön plandadır. John Dewey gibi ilerlemeci eğitim teorisyenleri, öğrenmenin deneyim ve uygulama temelli olması gerektiğini savunurken, klasik eğitim daha çok ezber ve bilgi aktarımına dayanır. Dewey’in öğrenciyi merkeze alan, sosyal beceriler ve proje çalışmalarına önem veren modelinin aksine, Trivium yaklaşımı öğretmen rehberliğinde sistematik bilgi birikimine vurgu yapar. Dünyanın hızla değişen gereksinimleri düşünüldüğünde bu farklar tartışma konusudur. Örneğin Dewey’in ilerlemeci eğitim modelinde “öğrenmenin hedefi problemsolving ve kritik düşünme” olarak tanımlanırken, klasik eğitimde öğrenci yetiştirme hedefi akademik disiplinler arası bütünlük ve erdemli birey profili sunmaktır.

Bauer–Wise sistemine yönelik eleştiriler de mevcuttur. Eleştirmenler genellikle müfredatın Batı-merkezci içeriğine dikkat çeker: Önerilen “Büyük Eserler” listesinde az sayıda renkli veya farklı kültürden yazar yer alır, ağırlıklı olarak Avrupa-Amerika kanonundaki metinler önerilir. Ayrıca ilkokulda sıkı ezbere dayalı bir çalışma düzeni, öğrenme güçlüğü çeken öğrenciler için zorlayıcı olabilir. McFadden’a göre gramer aşamasında yoğun ezber hedefi, öğrenme güçlüğü olan çocuklarda stigmaya yol açabilir ve daha esnek yöntemleri tercih edenlere kısıtlayıcı gelebilir. Öğrenciler arasındaki farklılıkları göz önüne alan alternatif pedagojiye göre, bu model bazen aşırı sıkı bir disiplin gerektirir.

Alternatif Pedagojik Yaklaşımlar: Klasik eğitim modelinin karşısında Charlotte Mason, Maria Montessori ve John Dewey gibi metodlar öne çıkar. Charlotte Mason, kısa dersler, canlı anlatımlar (narrasyon) ve doğa gezileriyle çocuğun bütünsel gelişimini savunur. WTM yazarlarına göre Mason da klasik dönemden esinlenen bir eğitimcidir; bazı yöntemler örtüşse de (örneğin edebiyat ağırlıklı canlı kitaplar kullanımı) yazılı anlatımın başlama yaşı gibi noktalarda farklı tercihler vardır. Maria Montessori yöntemi ise tamamen öğrenci merkezli bir yaklaşımdır: Çocuk kendi hızında, ellerine verilen somut materyallerle keşfederek öğrenir. Montessori eğitimi “öğrenci merkezli, kendi kendine yönelimli öğrenme ve uygulamalı keşif” olarak tanımlanır. Montessori sınıflarında çocuklar farklı yaş gruplarıyla bir arada eğitim görür; öğretmen rehber konumunda destekleyici bir rol üstlenir. Dewey’in ilerlemeci modelinde ise öğrenme süreci projeler ve işbirliğine dayalıdır; bilgi edinme yerine problem çözme, toplumsal katılım ve demokrasinin önemi vurgulanır.

Örneğin McFadden, Mason ve Montessori yöntemlerini Çocuk Merkezli yaklaşımlar olarak tanımlar ve Dewey’in “sorgulamaya dayalı, deneyimsel öğrenme” idealine yakın olduklarını yazar. Bu yaklaşımlarda çocukların ilgi alanları ve bireysel hızları ön plandadır; klasik modelde ise yapılandırılmış müfredat ve tarihsel sıralama esas alınır. Homeschooling bağlamında sıkça bahsedilen unschooling (hiçbir planlı müfredat olmaması) ve çeşitli eklektik yaklaşımlar gibi diğer modeller de bu yelpazenin uç noktalarını temsil eder. Tüm bunlara rağmen Bauer ve Wise’ın önerisi, özellikle ebeveyn rehberliğinde alternatif bir seçenek olarak sunulur; modern standart eğitim programlarından farklı olarak, sistematik bir yapı ve zengin içerik vadeder.

Sonuç

Bu inceleme Evde Klasik Eğitim kılavuzunu temel alarak klasik eğitim modelini ayrıntılı biçimde ortaya koymuştur. Bauer ve Wise, Trivium’u müfredat boyunca yinelenen üç dört yıllık aşamaya uygulayarak, öğrencilerin bilgi ezberinden eleştirel düşünceye ve ifade becerilerine kademeli geçişini sağlamayı amaçlar. Her gelişim aşamasında verilen temel beceriler ve bilgiler, sonraki aşamada daha derin sorgulama ve yaratıcı ifadeyle pekiştirilir. Sistem, öğrenciyi birikimli olarak donatmayı hedefleyen tutarlı bir yapı sunar; eğitim rehberi olarak A’dan Z’ye net bir yol haritası çizmesi bakımından “evde klasik eğitim için mükemmel bir yapı” olarak değerlendirilmiştir

Bununla birlikte klasik model eleştirilere de açıktır. Müfredatın ağırlıklı olarak Batı klasiğine dayanması ve ilk yıllarda ezbere dayalı öğretimin öncelenmesi bazı uzmanlar tarafından sınırlayıcı bulunur. Ayrıca günümüz eğitim politikaları, çokkültürlü içerik, STEM eğitimi ve öğrenciler arası eşitlik gibi konuları önceliklendirdiği için bu model alternatif bir vizyon olarak görülür. Charlotte Mason, Montessori ve Dewey’in yöntemleri ise klasik modelin öne çıkardığı disipline ve bilgi yoğunluğa karşılık çocuk merkezli, deneyimsel ve yaşam odaklı yaklaşımlar sunar.

Sonuç olarak Bauer ve Wise’ın The Well-Trained Mind’da sunduğu klasik eğitim modeli, köklü bir geleneği günümüz şartlarına uyarlayan kapsamlı bir çerçeve ortaya koymaktadır. Girişimciliği, tarihsel perspektifi ve güçlü akademik beklentisiyle alternatif bir eğitim modeli olarak dikkat çeker. Ancak güncel toplum ihtiyaçları ve pedagojik gelişmeler ışığında, bu sistemin zengin bilgi birikimini çocukların bireysel farklılıklarına göre esnetebilecek şekilde uygulamak önem taşır. Klasik modelin temel değerleri korunurken, Mason, Montessori veya Dewey gibi farklı yaklaşımlardan öğeler uyarlanarak dengeli bir eğitim programı oluşturulması önerilebilir.

Kaynakça :

• Bauer, S. W., & Wise, J. (2024). The well-trained mind: A guide to classical education at home (5th ed.). W. W. Norton & Company.
• McFadden, A. (2025). Review of The well-trained mind: A guide to classical education at home (S. W. Bauer & J. Wise). Education Review, 32.
• Montessori, M. (1912). The Montessori method. Frederick A. Stokes Company.
• Dewey, J. (1938). Experience and education. Macmillan.
• Sayers, D. L. (1947). The lost tools of learning. Oxford University Press.
• Mason, C. (1925). Parents and children (Cilt 6, Principia, İlkokul). Waldorf Publishing.