Kitabın Adı:

Charlie Chaplin  

Yazar             :

Peter Ackroyd  

Çevirmen:

Ahmet Eliuz  

Sayfa:

320 

Cilt:

Ciltsiz 

Boyut:

12 X 20 

Son Baskı:

11 Mayıs, 2022 

İlk Baskı:

11 Mayıs, 2022 

Barkod:

9786254495953 

Kapak Tsr.:

Adnan Elmasoğlu  

Kapak Türü:

Karton 

Yayın Dili:

Türkçe 

 

   

 

 

 

Orijinal Dili:

İngilizce

Orijinal Adı:

Charlie Chaplin  

Peter Ackroyd’un Charlie Chaplin Biyografisi Üzerine Yüksek Lisans Seviyesinde İnceleme

Peter Ackroyd’un Charlie Chaplin Biyografisi Üzerine Analiz

Peter Ackroyd’un Charlie Chaplin: A Brief Life adlı biyografisi, Chaplin üzerine yazılmış sayısız eser arasında öne çıkan anlatıcı bir çalışmadır. Chaplin üzerine daha önce yüzlerce biyografi bulunmasına rağmen, Ackroyd kitabını “yeni bir bakış açısı” sunma çabası olarak konumlandırır. Yazar, ünlü İngiliz yazar Charles Dickens’ı örnek alarak, Chaplin’in çocukluğunu ve kişiliğini “gazetecilik gerçekçiliğinden ziyade romancının hayal gücüyle” ele almıştır. Bu analizde, biyografideki ana temalar –Chaplin’in yaşam öyküsü, çocukluğu, sahneye çıkışı, sinema dili ve karakter gelişimi, sosyal-eleştirel yönleri, politik kimliği ile sürgün yılları– incelenecek; ayrıca Ackroyd’un anlatım tarzı, kullandığı kaynaklar ve biyografinin akademik-anlatı yönleri değerlendirilecektir.

Chaplin’in Yaşam Öyküsü ve Çocukluk

Chaplin, 16 Nisan 1889’da Londra’nın güneyinde, yoksulluk içinde doğdu. Annesi Hannah (“Lily Harley” sahne adıyla), müzikhol şarkıcısıydı; babasının kimliği ise belirsiz kaldı ve üvey baba Charles Chaplin Sr. sadece soyadını verdi. Ailenin içinde bulunduğu ekonomik zorluklar ve ebeveyn sorunları, Charlie’nin erken yaşta sahneye adım atmasına yol açtı. Kırsal değil kenar Londra’nın sanayi kokulu mahalleleri arasında büyüyen Chaplin’in çocukluğu, limon imalathaneleri ve vernik fabrikaları arasında “sirke, duman, köpek pisliği ve bira” kokularıyla iç içe geçti. Babasının ölümünden sonra annesinin akıl sağlığının da bozulması, Chaplin’i 10 yaşından küçükken öksüz bıraktı. Victoria dönemi disiplinine sıkı sıkıya bağlı yoksul bir okula gönderilen Charlie, 9 yaşında eğitimine son verip sahneye adım attı.

Bu ilk sahne deneyimi, Charlie’yi hayatının merkezi haline getirdi. 9 yaşında The Eight Lancashire Lads adlı dans topluluğuna giren Chaplin, muhteşem bir halk dansçısı olarak ilgi çekti. Oradan lise yerine müzikalleriye yönelen Chaplin, 14 yaşında Sherlock Holmes gösterilerinde “Billy” adında bir sayfa çocuğu rolünü üstlenerek iyi eleştiriler aldı. Bu dönemde Fred Karno’nun yürüttüğü gezici tiyatro kumpanyasına giren Chaplin, fiziksel komedi sırlarını öğrendi. Karno’nun sıkı disiplinli eğitimi altında, Chaplin yeteneğini geliştirdi; 20 yaşında Karno Topluluğu’yla Amerika’ya gittiğinde, Chaplin’in bir yıldız olarak parlayacağı sinyalini vermişti.

Sahneye İlk Çıkışı ve Erken Sinema Kariyeri

Fred Karno topluluğuyla Amerika’ya ilk gidişi (1910-1912), Chaplin’in gerçek çıkış noktası oldu. Karno ekibi 1913’te Avrupa turnesine giderken Mack Sennett’in yönetimindeki Keystone Kumpanyası, saç baş yoldurucu eğlenceleriyle ünlü bir stüdyoydu. Sennett, genç aktör Martin “Charlie” Chaplin’i fark etti ve Keystone’a getirdi. Ekim 1913’te film setlerine adım atan Chaplin, ilk filminde Making a Living adlı kısa komediyle kamera karşısına geçti. Ancak asıl dönüm noktası hemen sonraki işindeydi: “Kid Auto Races at Venice”de Süpürgenin Koşucusu (Little Tramp) kostümüyle yer alarak efsanevi Sokak Şarloti karakterini yarattı. Bir gecede istismar edilen yoksulluğun naif yüzünü güleryüzle sunan bu figür, izleyicilerde büyük beğeni topladı.

İlk başarısından sonra Chaplin, Keystone’dan Essanay’a, oradan Mutual ve First National stüdyolarına geçti. 1919’da Mary Pickford, Douglas Fairbanks Jr. ve D. W. Griffith ile birlikte kurduğu United Artists’ta tam bağımsızlık elde etti. Bu dönemde Altına Hücum (1925), Köpeğin Hayatı (1918) ve Şarlot (1919) gibi filmler çekerek sessiz dönemin sinema dili üzerindeki hâkimiyetini perçinledi. Erken sinema yıllarında Stanley Kubrick’in yıllar sonra deyişiyle “en ünlü ve sevilen insan” olma yolunda hızla ilerledi.

Sinema Dili ve Karakter Gelişimi

Chaplin’in sinema anlayışı, teknik deneysellikten çok karakter ve anlatı etrafında şekillendi. Ackroyd’a göre Chaplin “kameranın sunduğu olanaklarla değil, karakter, hareket ve hikâye ile” ilgileniyordu. Sessiz sinema döneminin başyapıtlarını, şiir, acı ve tutku dolu bir komedi ustalığıyla yarattı. Ünlü oyuncu-rejisör, filmleri kusursuzlaştırmak için titizlikle çalışır, 30 saniyelik bir sahne için saniyelerce prova yapmaktan çekinmezdi. Örneğin The Immigrant için 40.000 ayaklık ham film çekmiş, elde kalan 1.800 ayaklık son kurguyu “heykele hayat veren” bir sanatçı hassasiyetiyle biçimlendirmiştir. Ackroyd, Chaplin’in bu yaratıcı dehasını “Sinemanın ilk yıllarının sezgisel bir sanatçısı” olarak değerlendirir.

Chaplin’in fiziksel komediye yaklaşımı da dansa yakınken, o bu benzerliği kendisi de sıkça vurgulamıştır: “Her yaptığım bir dans” derdi. Süpürgenin Koşucusu figürü gibi karakterleri ise zamanla evrensel bir ayna hâline geldi. Ackroyd, Tramp’in kimi zaman kurnaz, kimi zaman acımasız ama hep “hepimizin bir parçasını yansıtan” bir yaratım olduğunu belirtir. Tramp, alçak gönüllü dokunuşlarla tökezlemelerimizi anlatır; mizahi olduğu kadar acı de içeren bir insandır.

• Sinema dili: Chaplin’in filmleri karakter ve anlatıya dayanır; “sinemaya şiirsel, tutku dolu, mükemmel komediler” kazandırdı.
• Dans ve fiziksel komedi: Beden dilini dansa benzetti; “Her yaptığım bir dans” sözleriyle bunu açıklar.
• Tramp karakteri: Kurnaz, bazen acımasız ama sempatik bir anti-kahraman. Ackroyd’a göre Tramp, “hilekâr, zalim, düşmanca” hareketlerle tehlikeli yanlarını ortaya koyar; aynı zamanda bizi acıya ve utanca ortak eder.

Bu sinema dili ve karakter gelişimi, Chaplin’in filmlerine özgünlük kazandırdı. Örneğin City Lights’ın final sahnesi ve The Kid’in dokunaklı hikâyesi, onun hem güldüren hem de duygulandıran anlatımının simgeleridir. Ayrıca Chaplin’in erken dönem filmlerinden itibaren izleyiciyle kurduğu ruhsal bağ, toplumsal mesajlarını da güçlendirdi.

Sosyal Eleştiriler ve Politik Kimlik

Chaplin’in eserleri, çoğunlukla toplum eleştirisi taşır. 1930’ların Büyük Buhran yıllarında çekilen filmler, sanayi kapitalizminin sömürücü yüzünü sorgular. Modern Times (1936), otomasyonun işçiyi silikleştirmesini, açlıktan kıvranan kalabalıkları hicveder; City Lights (1931), zengin-fakir uçurumuna dokunur. Ackroyd’un ifadesiyle, Tramp karakteri “depresyon, büyük kentlerde yabancılaşma, modern fabrika hayatının kalpsizliği” gibi konularla, insanlığın temel ihtiyaçlarını temsil eder.

Aynı zamanda Chaplin, sanatını siyasi hicve de açtı. The Great Dictator (1940) filminde Hitler ve Mussolini’yi komik bir dille eleştirerek faşizme karşı cesur bir söz söyledi. Bu yapım, Hollywood’daki o dönemin tepkisine rağmen –bazıları tarafından yavaş ve bitmemiş bir iş olarak görülmesine karşın– Chaplin’in sesli sinemayla cesur buluşuna örnektir.

Kişisel olarak Chaplin, işçi sınıfından gelen bir duyarlılık taşır ve liberal görüşlere yatkındı. II. Dünya Savaşı sonrası dönemde Sovyet Rusya’ya duyduğu sempatiyi açıkça dile getirmiş; ancak bu tutumu, McCarthy döneminde ABD’de komünizm karşıtı atmosferle çelişti. Ülkesine geri dönerken “ahlaksızlık” ve “komünist eğilimler” gerekçesiyle girişine izin verilmedi. Bu süreçte Chaplin halk arasında sosyalist biri olarak anılmaya başladı, ancak yakın çevresi onun alaylı bir dille “içgüdüsel bir sosyalist” olduğunu, aynı zamanda maddi konularda çok tutumlu olduğunu belirtmiştir.

• Modern Times ve City Lights gibi filmleriyle ekonomik krize ve şehirli yaşamın bunalımına ayna tuttu.
• The Great Dictator ile faşizmi açıkça hicvetti.
• Eserdeki mizah ve trajedi, emekçi sınıfın ihtiyaçlarını, açlık, aşk ve onur gibi evrensel temaları bir arada işler.
• Kişisel görüşleri yüzünden, Chaplin McCarthy dönemi Amerika’sında komünizmle ilişkilendirildi ve ülkesinden uzaklaştırıldı.

Sürgün Dönemi

1950’lerin başında Chaplin’in Amerika kariyeri kesintiye uğradı. 1940’lar sonunda Sovyet yanlısı açıklamaları öne sürülerek ABD’ye tekrar alınmayan Chaplin, eşi Oona ile birlikte İsviçre’ye yerleşti. 1952’de çektiği Limelight, aynı zamanda Amerika’da çektiği son film oldu. Takip eden yıllarda çekilen A King in New York (1957) ve A Countess from Hong Kong (1967) gibi işler Avrupa kökenli projelerdi; ancak bunlar sinema dünyasında eskisi kadar etki yaratmadı. Sürgün sonrası hayatında Chaplin, bilgelik içeren bir huzur dönemi yaşadı. İlk filmlerindeki yoğun çalışma temposu yerini sakin bir yaşama bıraktı; eşi Oona ve çocuklarıyla sessiz bir hayat sürdü. Son yıllarının teması, geçmişe dönük bir nostalji ve geçimsiz hatıraların iç hesaplaşmasıydı. Sonuçta, Hollywood macerasından sonra Chaplin, kültür ve siyasetten uzak bir biçimde 1977’ye kadar yaşamını sürdürdü.

Peter Ackroyd’un Anlatım Tarzı ve Kaynak Kullanımı

Ackroyd’un biyografisi, çoğu akademik çalışmadan çok edebi üsluba yakındır. Anlatımında romancının hayal gücünü kullanır; Chaplin’i “Dickens’in gerçek varisi” olarak yorumlar. Kitapta Chaplin’in Londra’ya olan vurgusu ön plandadır. Örneğin biyografide, Chaplin’in Londra’ya dönüşünü “hayatının ve esin kaynağının kökenine dönüş” olarak anlatır; eleştirmenler bu ifadenin Ackroyd’un kendi Londra idealleriyle Chaplin’i özdeşleştirme çabası olup olmadığını tartışmıştır. Biyografi geniş bir coğrafi bağlam sunmaz; anlatıyı ağırlıklı olarak Londra’nın yoksul mahalleleri ve erken müzikholleri etrafında şekillendirir.

Kullanılan kaynaklar açısından yazar detaylı bir araştırma yapmıştır. Bibliyografya 84 kaynaktan oluşmakta, Chaplin’in kendi otobiyografisi de dahil edilmiştir. Ackroyd’un filmleri baştan sona izlemiş olması; The Gold Rush, City Lights, Modern Times gibi başyapıtların yanı sıra daha az bilinen filmleri de değerlendirmesi bu derinliğe işaret eder. Öte yandan, biyografi dipnot veya endeks içermez. Eleştirmenlere göre, metin “kronolojik anlatım düzeneğiyle” ilerler; her olay bir sonrakini hızla kovalar, bazen akış hızından ödün verilmiş gibidir. Bu da kimi yorumlara göre anlatının bütünleşmesini zorlaştırır. Ayrıca Ackroyd’un bazı temaları desteklerken tartışmalı ifadeler kullanması, “gönülsüz biçimde” eleştirilmiştir.

• Edebi anlatım: Romana özgü betimlemeler ve anekdotlarla örülmüş bir üslup benimsenmiştir. Yazar, okuru doğrudan Chaplin’in deneyimine sokar ve hikâyeyi canlı tutar.
• Londra vurgusu: Chaplin’i Dickens’la karşılaştırarak “kovmayan ve acayip korkular tarafından sık sık işgal edilen” bir karakter olarak resmeder. Uzun yıllar Londra’ya has bir hayal gücüyle Chaplin’i kurgular; geri dönüşleri adeta esin kaynağına dönüş olarak yorumlanır.
• Kronolojik yapı ve akıcılık: Biyografi sıkı bir zaman akışıyla yazılmıştır; olaylar arasında çok fazla analiz arası geçişi yerine tam detay aktarımı vardır. Bu durum bazı okurlar tarafından “fazla lineer” bulunmuş, anlatının bazen “aceleye getirilmiş” hissi verdiği eleştirilmiştir.
• Kaynak ve titizlik: Ackroyd geniş bir bibliyografi kullansa da kitabın dipnotsuz olması, akademik sunum bakımından eksik kabul edilebilir. Bazı özel iddiaların (ör. Nabokov’un Lolita romanı tartışması) dayanakları açıkça gösterilmemiştir.

Akademik ve Anlatı Yönünün Değerlendirilmesi

Sonuç olarak Ackroyd’un biyografisi, içerik ve üslup açılarından bir denge arayışındadır. Anlatıdaki akıcılık, Chaplin’in hayatını sürükleyici bir öykü gibi sunar; ancak bu bazen akademik derinlikten ödün verilmesine yol açmıştır. Eleştirmenler genellikle kitabın “çok detaylı” veya “yaratıcı” olduğunu vurgular, fakat şu noktalarda eleştiri yöneltirler:

• Yeni Bilgi Katkısı: Ackroyd’un biyografisi, Chaplin’in en ince ayrıntılarına varsa da, daha önceki kapsamlı çalışmalardan radikal ölçüde farklı bir bakış açısı getirir mi tartışmalıdır. Washington Post yazarı Tim Page, eserin “Chaplin 101” niteliğinde olduğunu, derinlemesine yeni bir bilgi sunmadığını belirtirken, Kirkus Reviews kitabı “Chaplin’in insan yönüne kapsamlı bakış” olarak değerlendirmiş fakat “sanatçı olarak önemini bütünlüklü olarak sunmadığı” eleştirisini yapmıştır.
• Belgelendirme: Kitapta ayrıntılı anlatımda dipnot olmaması, akademik çalışmalara göre bir eksikliktir. Bu durum, kimi bilgilerin doğruluğunu doğrudan izleyicinin teyit etmesini zorlaştırır.
• Anlatısal Güç: Edebî üslup ve akıcı diyaloglar, kitabı geniş okuyucu kitleleri için erişilebilir kılar. Chaplin hayranları için eğlenceli anekdotlarla dolu bir okuma deneyimi sunar. Örneğin, Akroyd’un Londra sahnelerini canlı betimleyişi (sirke ve dogu kokusu anlatımı) metni zenginleştirir. Bu anlatısal cazibe, akademik bir monografiden ziyade popüler biyografi okurun ilgisini çeker.

Sonuç

Peter Ackroyd’un Charlie Chaplin biyografisi, sinema tarihçileri ve edebiyatçıların ortak hayranı bir komedi dehasını yeni bir estetik bakış açısıyla gözler önüne serer. Yazar, Chaplin’in çocukluğunun Dickensvari yansımalarını ve Londra’nın hayal gücünü başarılı biçimde vurgulayarak okuru etkilemeyi başarır. Ayrıca yazar, Chaplin’in filmlerine dair algıda yeni bulgular paylaşmasa da, eseri felsefi anekdotlar ve renkli betimlemelerle zenginleştirir.

Ancak eleştirmenlere göre bu eser, Paul Parker ve David Robinson gibi kapsamlı akademik biyografilerle kıyaslandığında “yüzeysel” kalmaktadır. Biyografinin son bölümünde Chaplin’in büyük ölçeğiyle öneminin tam olarak sorgulanmaması, uzman okuyucuların beklentileri açısından zayıf bulunur. Özetle, Ackroyd’un biyografisi Chaplin’in dünyasını anlamak için aydınlatıcı ve sürükleyici bir anlatı sunar; ancak daha derinlemesine araştırma için diğer detaylı kaynaklarla birlikte değerlendirilmelidir.

Kaynakça (APA formatında):

• Ackroyd, P. (2014). Charlie Chaplin: A Brief Life. Nan A. Talese/Doubleday.
• Callow, S. (2014, May 8). Charlie Chaplin by Peter Ackroyd review – divine comedy, difficult man. The Guardian. 
• Magras, M. (2014). Charlie Chaplin: A Brief Life. Bookreporter.
• Page, T. (2014, December 12). Book review: ‘Charlie Chaplin: A Brief Life,’ by Peter Ackroyd. The Washington Post. 
• Runcie, J. (2014, April 3). Charlie Chaplin by Peter Ackroyd, book review: An intriguing, if laboured, argument about life and times of a comic genius. The Independent. 
• Kirkus Reviews. (2014, August 26). Charlie Chaplin: A Brief Life [Review of the book by Peter Ackroyd]. Kirkus Reviews.