Stephen Fry’ın Mythos Eseri Üzerine Yüksek Lisans Düzeyinde İnceleme
Kitabın Adı:Mitos
Yunan Mitleri - 1 Yazar :Stephen Fry Çevirmen:Sayfa:360 Cilt:Ciltsiz Boyut:13,5 X 21 Son Baskı:02 Aralık, 2020 İlk Baskı:02 Aralık, 2020 Barkod:9786254491917 Kapak Tsr.:Kapak Türü:Karton Yayın Dili:Türkçe Orijinal Dili:İngilizce Orijinal Adı:Mythos: The Greek Myths Retold
Stephen Fry’ın Mythos Eseri Üzerine Yüksek Lisans Düzeyinde İnceleme
Stephen Fry’ın Mythos: The Greek Myths Retold’una Genel Bakış
Stephen Fry’ın Mythos adlı eseri, 2017 yılında yayımlanmış ve Yunan mitlerinin klasik anlatımlarını çağdaş kitleye ulaştırmayı hedefleyen bir derlemedir. Fry, önsözde okurlara “hiçbir klasik bilgiye ihtiyaç duymadıklarını, Yunan mitlerinin ‘akademik ya da entelektüel’ değil, aksine ‘bağımlılık yaratan, eğlenceli, anlaşılır ve insancıl’ hikâyeler olduğunu” vurgular. Bu yaklaşım, eserin tanıtım metninde “modern bir Yunan mitleri derlemesi” olarak nitelendirilmesiyle de örtüşür. Mythos, antik kaynaklardan seçilmiş öyküleri – özellikle Hesiodos’un Theogoniası, Ovidius’un Metamorfozları ve Apuleius’un Don Kişot adlı romansından Cupid ve Psyche hikâyesi gibi – yeniden anlatarak, modern okurun ilgi ve anlayışına hitap eder. Türkiye’de yayımlanmış çalışmalardan örnek olmamakla birlikte, sanatsal bir değerlendirme Mythos’un “antika dünyanın renkli mitolojik öykülerini okuyuculara canlandıran, keyifli ve bilgilendirici bir anlatı” sunduğunu belirtir.
Bu inceleme yazısında Mythos’un klasik Yunan mitlerini nasıl yeniden yapılandırdığı; anlatı üslubu, dil, espri anlayışı ve karakter tasvirleri; mitlerin çağdaş kültürdeki işlevselliği; ayrıca eserin klasik kaynaklarla karşılaştırılması, mitlerin sekülerleşmesi, estetikleştirilmesi ve didaktik yönleri ele alınacaktır. Analiz, ana hatlarıyla – giriş, tartışma bölümleri ve sonuç – yapılandırılmış bir formda, akademik bir üslupla ve APA stilinde kaynaklar gösterilerek yapılmıştır.
Mitlerin Modern Yeniden Yapılandırılması ve Anlatı Tarzı
Fry, Mythos’ta Yunan kozmogonisinden başlayarak mitleri kronolojik ve lineer bir anlatıya dönüştürür. Eserde başlangıçta kaos hâlinden evrenin doğuşu, sonra Titanlar ve ardından Olimpos tanrılarının kuşağı ele alınır. Fry, bir taraftan antik kaynaklardaki anlatıları öyküleştirirken, bir yandan da çağdaş referanslarla mitleri yeniden yorumlar. Örneğin, yaratılış mitine bilimsel dokunuşlar ekleyerek Büyük Patlama’dan (Big Bang) söz eder ve entropi kavramına kısaca değinir. Bu yaklaşım, mitleri sadece eski hikâyeler olarak aktarmaktan öte, modern okurun bildiği kavramlarla bağlantı kurmayı amaçlar.
Anlatıda Fry’ın “akıcı ve canlı bir üslup” kullandığı görülür. O, antik mitolojik metinlerin şiirsel ve bazen dağınık yapısını, günümüz okurlarına uygun hikâye akışına dönüştürür. The Guardian yazarı Edith Hall, Fry’ın dinleyiciyi bir televizyon programı izler gibi sohbet havasında mitlere daldırdığını, anlatıyı “engaging, fluent prose” (ilgi çekici, akıcı bir üslup) olarak niteler. Fry’ın deyişiyle mitler “öğretici veya entelektüel olmayan”, aksine okurlar için “bağımlılık yaratan, eğlenceli” maceralar olarak sunulur. Bu, eserini geleneksel akademik incelemelerden ziyade popüler bir mitoloji anlatımı hâline getirir.
Fry’ın seçtiği öyküler antik dünyada mevcuttu; ancak o bu öyküleri derlerken bazı geleneksel sahneleri atlayıp kimi yeni unsurlar ekler. Örneğin The Guardian yazısında belirtildiği üzere, eser esasen Hesiodos’un Tanrıların Doğuşu, Apuleius’un Altın Eşek (Cupid-Psyche öyküsü) ve Ovidius’un *Metamorfozları’ndan gelen seçmeler içerir. Öte yandan, Truva savaşı döngüsü, Oidipus, Herakles’in 12 görevi, Theseus mitleri gibi insan kahramanların merkezde olduğu anlatılar esere dahil edilmemiştir. Fry, bu tercihi önsözünde “eğer Oedipus, Theseus, Herakles gibi kahramanları ve Truva Savaşı detaylarını ekleseydim, kitap Titanların bile kaldıramayacağı kadar ağır olurdu” diyerek açıklar. Böylece Mythos, özellikle tanrıların ve kozmik olayların öykülerine odaklanan bir derleme niteliğindedir.
Bu yeniden yapılandırma sürecinde Fry, mitlerin kökensel bağlamından ziyade öyküsel gücüne odaklanır. Klasik metinlerde parçalı olarak bulunan anlatıları bir araya getirerek akıcı bir hikâye akışı yaratır. Örneğin Titan Savaşları (Titanomağı) anlatısı esnek bir biçimde işlenir; bazı aralar girintileri (“Hava, su ve ateş ruhları”, Musalar, vb.) eserin anlatıdan çıkardığı kısımlar olarak kullanılır. Bu kurgu, orijinal kaynaklardaki tutarsızlıkları gidermeye yönelik, az da olsa “rötuş”ları içerir. Fry, kitabının sonunda Ovidius ve diğer antik yazarların mitlere mizahi dokunuşlar eklediğine değinerek kendi özgür uyarlamasını meşrulaştırır. Bu tutum, mitlerin kökenten esnek bir geleneğe sahip olduğu görüşüyle uyumludur.
Aynı zamanda Mythos, mitleri tamamen seküler bir çerçevede sunar. Fry, mitolojik karakterlerin gerçekte var olmadığını; hikâyelerin simgesel, tasavvur ürünü olduğunu vurgular. Kitabın girişinde efsane ile miti ayırarak “mitlerin hayal ürünü, simgesel yapılar” olduğunu; “kimsenin Hephaistos’un gerçekten var olduğuna inanmadığını” yazar. Bu yaklaşım, antik Yunan’ın dini perspektifinin yerine modern rasyonel bakış açısını koyar. Fry, mitleri dini dogma değil, insan deneyimlerini yansıtan anlatılar olarak tanımlar.
Dil, Üslup ve Espri Ögeleri
Fry’ın anlatı dili, mizahi ve samimi bir ton taşır. İngiliz edebiyatının mizah geleneğinden beslenen yazar, mitlere kendine has “posh ama argo şehirli” bir üslup katar. Örneğin Hall’a göre tanrılar ve kahramanlar arasındaki diyaloglar, Fry’ın “kendi terbiyeli ama gündelik Londra argosuna benzer” tarzında gerçekleşir. Eserde diyalog, anlatının en güçlü öğelerindendir; her bir ilahi karaktere sıradan bir kişi gibi bir ses ve mizah kazandırır.
Bu tarzın tipik örnekleri arasında Artemiz’in Zeus’la ilişkisi anlatılırken bebek kız çocuğu diline yakın bir konuşma kullanılması sayılabilir. Fry, doğmamış Artemis’in babası Zeus’tan oyuncak vaadi koparmak üzere tatlı dilli ikna çabalarını uydurarak, karakterin gelecekteki tanrıça olmasının sembollerini esprili şekilde aktarır. Diğer mitolojik figürler de modern benzetmelerle çizilir: Örneğin Fry, tanrıça Hera’yı “çanak çömlekleri baştan savma uşaklara fırlatırken” hayal eder; savaş tanrısı Ares’i ise “doğal olarak en dumm dünger” (monumentally dense) olarak niteler. Bu tür ifadeler, tanrıları hem korkutucu hem de komik yönleriyle ele alarak insanileştirir.
Yine Hall’ın yazısında belirtildiği gibi, Fry’ın güçlü olduğu noktalardan biri zekice kurgulanmış karşılıklı konuşmalardır. Diyaloglarında, okurun aşina olacağı günümüz retorik ögelerini kullanır. Örneğin Cadmus ile Harmonia’nın yaratıklar arasında geçen bir sahneyi Futbol karşılaşmasındaki bir ebeveynin sahadaki tavrına benzetir. Bu metaforlar, antik mekânları çağdaş kent yaşamıyla karşılaştırarak okuyucuya yakınlık kurar. Aynı zamanda karakterlere günümüz terimleriyle “ikonik çift” gibi tanımlar (Cadmus ve Harmonia için) ya da sosyal medya tarzı espri yetkinliği sağlar.
Fry’ın üslubunun didaktik değilse de öğretici yanları da vardır. Eser, akışı bozmadan pek çok dipnot ve açıklama içerir. Yunan ve Latince terimlerin anlamını çözümler, antik gelenekler hakkında notlar düşer. Örneğin kitapta parthenogenesis (kendiliğinden doğum) gibi terimler açıklanır; Shakespeare’den mitolojiyi anlatan arkaik dil örnekleri hatırlatılır. Hall da Fry’ın televizyon bilgi yarışmalarındaki deneyimini ima ederek, yazarın klasik etimoloji ve tarihçiliği kolay anlaşılır biçimde sunduğunu vurgular. Dolayısıyla Fry, anlatısını eğlenceli kılarken aynı zamanda okuyucuyu bilgilendirmeyi de amaçlar.
Mitlere kattığı mizah genelde hafif ve zekice olsa da bazı eserlerde cinsiyetçi eleştirilere de maruz kalmıştır. Ancient World Magazine yazarı Josho Brouwers, Fry’ın Kronos ile Rhea arasında geçen bir sahneyi “içsel patlama” gibi cinsellik atıflarıyla anlattığına dikkat çeker. Ancak genel olarak Fry, antik mitlerin vahşet ve şiddet öğelerini olabildiğince yumuşatmaya çalışır. Hall’ın deyişiyle, yaratılışın kaosundan ve Prometheus’un cezalandırılmasına kadar “büyük kahramanlık ve kozmik temaları” içeren kısımlarda gösterdiği başarı sınırlıdır; bu konuları “bir Titan’ın bile kaldıramayacağı kadar ağır” olmaktan kaçınmak için seçmemiştir. Böylece Mythos, daha çok sevgi, espri ve duygu barındıran öykülerle okuru oyalamayı tercih eder.
Karakter Temsilleri ve Çağdaş Yansımalar
Fry’ın aktardığı mitlerde tanrılar ve kahramanlar, tipik Yunan dinî rollerinden ziyade insanî özellikleriyle ön plana çıkar. Yani tanrılar, akıllı olduğu kadar kusurlu, merhametli olduğu kadar kindar özellikleriyle gösterilir. Eserin önsözünde Fry, Yunanların tanrıları kendilerine benzer şekilde yarattıklarını; bu tanrıların hem savaşçı hem yaratıcı, hem bilge hem vahşi, hem sevgi dolu hem kıskanç olduğunu belirtir. Bu tanımlama, Xeranes’in deyişiyle farklı kültürlerde de geçerlidir ve Fry, Yunan mitolojisinin evrenselliğini vurgular.
Fry, mit karakterlerine modern bakış açıları kazandırır. Örneğin Hall’a göre, yazar homoseksüel tanrılar ve kahramanlar ile transeksüel Hermaphroditus efsanesine bugünün duyarlılığıyla yaklaşır. Aynı şekilde Athena’yı bir savaşçının geçmişiyle değil, akıl ve stratejiyle donanmış lider olarak tanıtır. Artemis sahnelerinde ise küçük bir kız çocuğu kılığına girerek babasını ikna etmeye çalışan bir bahtsız çocuğu canlandırır. Bu tasvirler, mitolojik kişiliklerin “alaşımsız tanrı” kimliğinden ziyade insan zaafları ve istekleriyle örülü varlıklar olduğunu gösterir.
Karakterlerin güncel yorumları, mitlerin modern işlevselliğine de işaret eder. Sanatsal Hareketler sitesi Mythos hakkında, “kitapta klasik mitolojinin yanı sıra bu mitolojinin modern dünya üzerindeki etkisine de değiniliyor; mitolojinin filmlere, dizilere ve diğer popüler kültür ürünlerine olan etkisi de kitapta yer almaktadır” diye yazar. Bu ifadeden anlaşılacağı üzere, Fry arka planda mitlerin bugün hâlâ sanatta, medyada ve edebiyatta nasıl yer tuttuğunu işaret eder. Örneğin, eserde Olympus Dağı eteğinde geçen sahneler yer yer Londra benzetmeleriyle verilir; Cadmus-Harmonia çiftini “ikonik bir güç çifti” olarak tanımlamak, mitleri günümüz ilişki kalıplarıyla örtüştürür. Böylece karakterler, modern okurun anlayacağı “güncel örnekler” üzerinden temsil edilir.
Klasik Kaynaklarla Karşılaştırmalı Değerlendirme
Mythos’un en belirgin farklılığı, klasik kaynaklardaki anlatıları seçip yeniden biçimlendirme biçimidir. Geleneksel olarak Yunan mitleri, Hesiodos ve Homer gibi şairlerin epiklerinde, Apollodoros gibi derleyenlerin eserlerinde, Aiskhylos-Sofokles-Euripides gibi trajedi yazarlarının oyunlarında yer alır. Fry ise bu şiirsel ve dramatik kaynakları alıp, düzyazı ve sohbet havasında kurgular. Eserde Theogonia’dan Evren’in doğuşu, Titanlar ve Olimpos’un kurulması; Metamorfozlar’dan Arachne, Midas, Yankı-Narkissos öyküleri ve Altın Eşek’ten Eros-Psyche anlatıları bulunur. Ancak dikkat edildiği gibi, Homer’ın menkıbe ve efsane döngüleri (Troya Destanı, Orestya, Bellerophon, Theseus vb.) eserde yoktur.
Bu yönüyle Mythos, kapsam bakımından eski kapsamlı mitoloji derlemelerinden ayrılır. Edith Hall, Fry’ın bu seçkisini eleştirerek, alt başlığın belirttiği “yeniden anlatımın” tam bir koleksiyon değil de sınırlı bir öykü grubu olduğunu yazar. Fry’ın tercihi, klasik mitolojiye yeni başlayanlar için genel bir çerçeve sunmak, süreci ağırlaştırmamaktır. Dolayısıyla Mythos, antik kaynaklara sadakati korurken, özgün materyali kısaltıp günümüz okuyucusunun anlayacağı şekilde yeniden düzenler.
Örneğin klasik kaynaklarda çoğunlukla anlatıcılar üçüncü tekil zamanda yer alıp epik bir ton tutarken, Fry sık sık ilk şahıs anlatıcı ya da canlı tanrı-tanrıça konuşmaları kullanır. Eserde doğrudan karakter ağzından söz edilse de, bu sözler tamamen orijinal olmayıp yazarın uydurmasıdır. Bu özgürlük, Fry’ın önsözde referans verdiği gibi Ovidius ve benzerlerinin mitlere getirdiği yaratıcı katkıyla paraleldir. Öte yandan, materyalin temel öğeleri (örneğin Zeus’un Kronos’u yutması, Persephone’un kaçırtılması) genelde Hesiodos ve Homeros’un verdiği biçimi korur. Yani Mythos, klasik kaynakların ana hatlarını korur; fark, sunumun dili ve anlatı kurgusundadır.
Bazı noktalarda Fry açıkça antik metinlerden farklı tercihler yapar. Hall’ın eleştirisine göre, o Kozmik Kaos’un devasa korkusunu ve Prometheus’un trajik fedakârlığını “basitleştirir”. Kronos’un çocuklarını yeme sahnesi bile “çılgınca” mizahi bir üslupla verilmiş (örneğin Kronos’un içkiyle uğraştığı bir sahnede ibret vermeden komedi öğesi seçmesi gibi). Bu durum, eserin şiddet ve korku ögelerini hafiflettiği şeklinde yorumlanabilir. Kısacası Fry’ın mit anlatısı, orijinal kaynaklardaki trajik, politik ve kahramanca ögüleri geri planda tutarak, hikâyelerin duygusal ve mizahi yönlerini öne çıkarır.
Sonuç olarak, Mythos klasik kaynaklara sadık ama çağdaş üslup ve yorumla harmanlanmış bir mitoloji sunar. Bu yönüyle, Edith Hamilton veya Robert Graves gibi mit derlemelerinden farklı olarak, daha çok “günümüz anlatısına dönüştürülmüş, enerjik bir yeniden anlatım” örneğidir.
Mitlerin Sekülerleşmesi ve Estetikleştirilmesi
Mythos, mitlerin dinsel ve kutsal yönlerini tamamen geri planda bırakarak, onları seküler bir anlatıya dönüştürür. Fry’ın vurgusu, mitolojik kişilerin tanrısal değil insana özgü zaaflar taşıdığı üzerinedir. Bu yaklaşımda, mitler birer “estetik ürün” olarak sunulur. Eser, zengin kapak tasarımı, renkli klasik sanat eserleri illüstrasyonları ve yazarın kendine özgü sesiyle mitolojiyi görsel ve dilsel olarak estetikleştirir. Örneğin kitapta 34 adet antik mitolojik tablo yer alır. Yayımcı metninde Mythos’un “zarif tasarımlı, klasik sanat eserleriyle süslenmiş” bir cilt olduğu vurgulanır. Bu sunum, mitleri sadece bilgi kaynağı değil, zevkle okunabilecek birer sanat eseri olarak algılatır.
Fry’ın çalışmasının bir yönü de didaktik değilse de eğitici olmasıdır. Yukarıda belirtildiği gibi, eser pek çok kültür ve tarih bilgisi içerir. Hall’ın da altını çizdiği gibi, yazar mitlerin klasik eğitime gerek duymayan kitlelere yönelik olduğunu belirtir, fakat aynı zamanda “dil ve tarihçiliğe dair incelikli meseleleri okura açıklama görevini üstlenir”. Eserde bu bakımdan eğitimsel bir fonksiyon vardır: Okuyucu mitleri eğlenceli bir dille öğrenirken, dipnotlardaki açıklamalarla klasik mitoloji hakkındaki birtakım arka plan bilgileri de edinir.
Diğer yandan, metnin tamamı öğretici bir metin değildir; aksine seyircisini eğlendirmeye odaklı bir popüler kültür ürünü şeklindedir. Eleştirmenler Mythos’u “belirli bir hedef kitle için neşeli bir tanıtım” olarak görürler; dolayısıyla mitlerin pedagojik yönleri, serbest gevezelik içinde kendiliğinden ortaya çıkar. Örneğin Fry, mitologiyi çocuklara ve yetişkin meraklılarına tanıtma misyonu üstlenir ve bu hedef doğrultusunda masalsı bir üslup kullanır.
Sonuç
Stephen Fry’ın Mythos: The Greek Myths Retold adlı eseri, klasik Yunan mitlerini çağdaş bir dille yeniden kurgulayan popüler bir derlemedir. Fry, mitleri dinsel içeriklerinden arındırıp onların evrensel insanî yönlerini, komik yanlarını ve dramalarını ön plana çıkarır. Anlatımı akıcı, konuşma diliyle zengin, bol diyaloglu ve mizah yüklüdür; kraliçeler cam takımları fırlatırken, savaş tanrıları saf dilsiz çocuklar gibi gösterilir. Bu seçkin üslup, mitleri modern okuyucuya “yakınlaştırırken” (örneğin kuzey Londralı argosu aratmayan betimlemelerle) aynı zamanda hafif bir öğreticilik de içerir (dipnotlar, terim açıklamaları). Fry’ın çalışma tarzı, mitlerin tarihsel kaynaklarına bağlı kalsa da özgürlük alanı geniştir ve hedef kitlesini geniş tutar.
Akademik açıdan bakıldığında, Mythos gerçek bir araştırma kaynağı sayılmaz; klasik anlatıların bütünlüğünü veya kanonik verilerin eksiksiz derlemesini sunmaz. Ancak mitlerin modern toplumdaki işlevselliği bakımından ilginç ipuçları verir. Fry, mitlerin artık bir din değil popüler bir kültür ögesi olduğunu göstermeye çaba gösterir. Günümüzde sinema, edebiyat ve görsel sanatlarda mitolojik temalar yeniden yorumlandığından, Mythos da bu akıma katkıda bulunan bir örnektir. Eser, mitleri estetikleştirerek ve sekülerleştirerek, günümüz insanının hayal gücüne hizmet eden bir hâle sokar.
Özetle, Mythos Yunan mitlerini günümüz diline tercüme eden, akıcı ve eğlenceli bir yeniden anlatıdır. Stephen Fry bu eserde, mitlerin içindeki duyguyu ve espriyi vurgulayarak okuyucuyu bilgilendirir ve eğlendirir. Çeşitli eleştiriler ve akademik değerlendirmeler, eserin sınırlı seçkisine rağmen (kahramanlık efsaneleri çok yer bulmasa da) yarattığı etkiyi olumlu bulmuş; eseri “anlatıcının enerjisiyle birleşen ulaşılabilir bir mitoloji derlemesi” olarak nitelendirmişlerdir. Bu açıdan Mythos, mitoloji meraklılarının, özellikle klasik eğitim almamış okuyucuların, antik dünyanın zengin hikâyelerini keşfetmesi için giriş niteliğinde bir kaynak olarak değerlendirilebilir.
Kaynakça (APA Stilinde)
- Brouwers, J. (2018, 14 Mayıs). Mythos (2017): The Greek myths retold by Stephen Fry. Ancient World Magazine.
- Fry, S. (2017). Mythos: The Greek Myths Retold. Michael Joseph / Penguin.
- Hall, E. (2017, 22 Kasım). Mythos review – The Greek myths get the Stephen Fry treatment. The Guardian.
- Klooster, J. (2024, 4 Mart). Review of Gods and mortals: Ancient Greek myths for modern readers, by S. I. Johnston. Bryn Mawr Classical Review, 2024.03.04.
- Massie, A. (2017, 14 Aralık). Book review: Mythos, by Stephen Fry. The Scotsman.
- Sanatsal Hareketler. (t.y.). Mythos Kitabı: Stephen Fry’dan Efsaneler ve Mitler. Erişim adresi: https://sanatsalhareketler.com/mythos-kitabi-stephen-frydan-efsaneler-ve-mitler/
Leave a Comment